Ιζηματογενή πετρώματα

Ορισμός: Ιζηματογενή πετρώματα είναι εκείνα τα πετρώματα, τα οποία σχηματίζονται από απόθεση ή καταβύθιση υλικών που βρίσκονται σε αιώρηση ή διάλυση μέσα σε ένα ρευστό μέσο (νερό ή αέρας) και τη μετέπειτα συγκόλληση των υλικών που αποτέθηκαν. Χαρακτηρίζονται από τη στρώση των υλικών τους σε διαδοχικά επίπεδα και τα απολιθώματα, τα οποία βρίσκονται μόνο μέσα σε ιζήματα.

Διαδικασίες σχηματισμού ιζηματογενών πετρωμάτων

Για το σχηματισμό των ιζηματογενών πετρωμάτων λαμβάνουν χώρα οι εξής διεργασίες (Σχήμα 1): Διάβρωση και αποσάθρωση, που είναι οι φυσικοχημικές και βιολογικές διεργασίες που υφίστανται τα προϋπάρχοντα πετρώματα με αποτέλεσμα την καταστροφή τους. Μεταφορά των υλικών που προέκυψαν από την αποσάθρωση, με τον άνεμο και το νερό των ποταμών και των θαλασσών. Απόθεση των υλικών που βρίσκοται σε αιώρηση ή διάλυση. Η απόθεση γίνεται σε διαδοχικά στρώματα. Διαγένεση, που είναι η διαδικασία με την οποία ένα χαλαρό ίζημα μετατρέπεται σε συμπαγές πέτρωμα, με τη βοήθεια της πίεσης των υπερκείμενων στρωμάτων και της φυσικής συνδετικής ύλης.

Σχήμα 1. Διεργασίες σχηματισμού ιζηματογενών πετρωμάτων.

Κατηγορίες ιζηματογενών πετρωμάτων

Διακρίνονται σε 3 κατηγορίες ανάλογα με τον τρόπο που συντελείται η όλη διαδικασία. Τα κλαστικά που είναι ιζήματα που προκύπτουν από απόθεση υλικών αποσάθρωσης, που αιωρούνται στο νερό ή στον αέρα. Τα χημικά τα οποία σχηματίστηκαν από συγκέντρωση ορυκτών που αποτέθηκαν κατευθείαν από υδατικά διαλύματα με ανόργανες χημικές διεργασίες. Τα βιογενή όταν γίνεται συσσώρευση ή απόθεση ύλης προερχόμενης από ζωϊκούς ή φυτικούς οργανισμούς.

Κυριότερα ιζηματογενή πετρώματα
Κλαστικά ιζηματογενή
Κροκαλοπαγή και Λατυποπαγή
	Τα κροκαλοπαγή είναι συμπαγή πετρώματα που προκύπτουν από συγκόλληση κροκαλών (αποστρογγυλεμένα κομμάτια πετρώματος), ενώ τα λατυποπαγή από συγκόλληση λατυπών (γωνιώδη). Η συγκολλητική ύλη συνήθως είναι ασβεστιτική ή χαλαζιακή. Ο κύριος σχηματισμός τους γίνεται όταν έχουμε επίκλυση ή απόσυρση της θάλασσας.
Ψαμμίτης
	Ο ψαμμίτης είναι συμπαγές πέτρωμα που προκύπτει από διαγένεση της άμμου. Το συνδετικό υλικό ποικίλει, και χαρακτηρίζει το πέτρωμα (χαλαζιακό, ασβεστιτικό, αργιλικό). Το μέγεθος των κλαστικών κόκκων κυμαίνεται από 2mm έως 1/16mm. O χαλαζίας κατέχει το μεγαλύτερο ποσοστό συμμετοχής και ακολουθούν οι άστριοι, ο μοσχοβίτης, ο γλαυκονίτης, ο ασβεστίτης και άλλα σε μικρές ποσότητες. Οι ψαμμίτες που είναι πλούσιοι σε αστρίους ονομάζονται αρκόζες.
Πηλόλιθος
	Ο πηλόλιθος είναι το αφθονότερο κλαστικό ιζηματογενές πέτρωμα στην επιφάνεια της Γης. Κύρια συστατικά του είναι αργιλικά ορυκτά, χαλαζίας, άστριοι, ασβεστίτης και οργανική ύλη. Το μέγεθος των συστατικών του κυμαίνεται από 0.063 mm μέχρι 0.004 mm.
Αργιλος
	Η άργιλος είναι κλαστικό ίζημα που αποτελείται κατά το πλείστον από ορυκτά της αργίλου (καολινίτης, μοντμοριλλονίτης, ιλλίτης) και χλωρίτη. Το μέγεθος των κόκκων των ορυκτών είναι μικρότερο των 0.002 mm. Στη συνηθισμένη του εμφάνιση το πέτρωμα έχει χαλαρή έως ημισυμπαγή υφή. Με τη διαγένεση της αργίλου σχηματίζεται η σχιστή άργιλος και με μεταμόρφωση αυτής ο αργιλικός σχιστόλιθος.
Μάργα
	Η μάργα είναι ιζηματογενής σχηματισμός, που χημικά και ορυκτολογικά κυμαίνεται μεταξύ ασβεστολίθου και αργίλου. Η τυπική μάργα περιέχει 35-65% άργιλο. Μπορούν να βρεθούν όλες οι ενδιάμεσες συστάσεις μεταξύ ασβεστολίθου και μάργας.
Φλύσχης και Μολάσσα
	Ο όρος φλύσχης δεν αναφέρεται σ' ένα συγκεκριμένο πέτρωμα, αλλά χρησιμοποιείται για να δηλώσει θαλάσσια ιζηματογενή φάση. Χαρακτηρίζεται από παχιά ακολουθία ιζημάτων που αποτελούνται κυρίως από εναλλαγές μαργών, ασβεστολίθων, κροκαλοπαγών, και αδρόκκοκων ψαμμιτών. Είναι ένας προορογενετικός σχηματισμός και αντιπροσωπεύει το σύνολο των πετρογραφικών φάσεων που αποτίθενται στις λεκάνες στο τελευταίο στάδιο πλήρωσης του γεωσυγκλίνου.
	Η μολάσσα είναι περιγραφικός όρος παράλιας ιζηματογενούς φάσης. Αποτελείται από απολιθωματοφόρα στρώματα κροκαλοπαγών, ψαμμιτών, πηλολίθων και μαργών. Ο σχηματισμός της χαρακτηρίζει μία μετα-ορογενετική περίοδο.
Λατερίτης και Βωξίτης
	Είναι προϊόντα έντονης αποσάθρωσης γάββρων, γρανιτών, γνευσίων και άλλων, σε τροπικά μέχρι εύκρατα κλίματα. Ο βωξίτης είναι πλούσιος σε άμορφα ή κρυσταλλικά αργιλιούχα οξείδια και υδροξείδια. Διακρίνονται σε αυτόχθονους όταν βρίσκονται στην αρχική τους θέση και ετερόχθονους όταν έχουν μεταφερθεί. Βωξιτικά και λατεριτικά κοιτάσματα υπάρχουν στην κεντρική Ελλάδα, στη Χαλκιδική και στην περιοχή Βέροιας - Έδεσσας.
Τόφφοι
	Οι τόφφοι είναι πετρώματα που σχηματίζονται από την καθίζηση υλικών, που εκτινάσσονται από διάφορα ηφαίστεια. Διακρίνονται ανάλογα με τον τύπο της λάβας σε βασαλτικούς τόφφους, ρυολιθικούς τόφφους, τραχειτικούς κ.λ.π.).
Χημικά και Βιογενή ιζηματογενή
Ασβεστόλιθος
	Ο ασβεστόλιθος είναι μονόμεικτο πέτρωμα αποτελούμενο κυρίως από ασβεστίτη. Η απόθεση του ανθρακικού ασβεστίου μπορεί να είναι είτε χημική (κορεσμός λόγω εξάτμισης ή αύξησης συγκέντρωσης ή αλλαγής φυσικοχημικών σταθερών) είτε βιογενής από συσσώρευση και συμπαγοποίηση των σκελετικών στοιχείων διαφόρων ζωικών ή φυτικών οργανισμών μετά το θάνατό τους. Είναι πολύ διαδεδομένο πέτρωμα και υπάρχει άφθονο στη χώρα μας ιδιαίτερα στη δυτική Ελλάδα.
Τραβερτίνης
	Ο τραβερτίνης είναι πέτρωμα ανθρακικό, με ανοιχτό, καστανοκίτρινο χρώμα και με χαρακτηριστική πορώδη υφή. Το ανθρακικό ασβέστιο αποτίθεται γύρω από φυτικά μέρη, τα οποία μετά την αποσύνθεσή τους απομακρύνονται και αφήνουν τους πόρους στο πέτρωμα. Στη Β. Ελλάδα υπάρχει στην περιοχή της Έδεσσας - Νάουσας και Σκρα Κιλκίς.
Κρητίς (κιμωλία)
	Η κρητίς (κιμωλία) είναι λευκό, λεπτομερές, στιφρό, ασβεστολιθικό πέτρωμα που σχηματίζεται από λείψανα τρηματοφόρων.
Δολομίτης
	Ο δολομίτης είναι πέτρωμα μονόμεικτο, το οποίο αποτελείται κυρίως από δολομίτη. Σχηματίζεται όταν ένα μέρος του ασβεστίου του CaCO3 του ασβεστολίθου αντικατασταθεί από μαγνήσιο (δολομιτίωση). Μπορεί να υπάρχουν όλα τα ενδιάμεσα σε σύσταση πετρώματα μεταξύ ασβεστολίθου και δολομίτη.
Κερατόλιθοι
	Οι κερατόλιθοι είναι σκληρά, πολύ συμπαγή ιζήματα που αποτελούνται κατά το πλείστον από κρυπτοκρυσταλλικό και άμορφο διοξείδιο του πυριτίου με διάφορες ξένες προσμίξεις (αιματίτη, ασβεστίτη, αργιλικά ορυκτά). Το υλικό μπορεί να είναι οργανικής (διάτομα, ραδιολαρίτες, σπόγγοι) ή ανόργανης προέλευσης. Συνήθως είναι βαθυπελαγικοί σχηματισμοί.
Ορυκτοί άνθρακες
	Οι ορυκτοί άνθρακες είναι προϊόντα αλλοίωσης φυτικών λειψάνων τα οποία βρίσκονται ενδιαστρωμένα μέσα σε άλλα ιζήματα. Τα "θαμμένα" φυτά μετατρέπονται σε ορυκτούς άνθρακες με τη διαδικασία της εξανθράκωσης (απομάκρυνση Ο, Η, Ν με τη βοήθεια της πίεσης, της θερμοκρασίας και του γεωλογικού χρόνου). Ανάλογα με το βαθμό εξανθράκωσης διακρίνονται οι εξής τύποι: Tύρφη: Διατηρεί ακόμη το ξυλώδη ιστό των φυτών. Περιέχει 30-60% άνθρακα. Λιγνίτης: Είναι πιο συμπαγής από την τύρφη και περιέχει 60-75% άνθρακα. Λιθάνθρακας: Περισσότερο συμπαγής, παλαιότερος και με ποσοστό άνθρακα από 75-85%. Ανθρακίτης: Έχει υποστεί εξανθράκωση πολύ υψηλού βαθμού και περιέχει 85-95% άνθρακα. Στην Ελλάδα μεγάλα κοιτάσματα λιγνίτη υπάρχουν στις λεκάνες της Πτολεμαϊδας, Αμυνταίου, Αλιβερίου και Μεγαλούπολης, και τύρφης στη λεκάνη των Φιλίππων.