Σχισμός
cleavage

  • Σχισμός είναι η ιδιότητα ενός ορυκτού να σπάζει ή να σχίζεται σε συγκεκριμένα επίπεδα, στα οποία η ατομική δομή του ορυκτού είναι ασθενής.

  • Τα σχισμογενή επίπεδα έχουν συγκεκριμένη κρυσταλλογραφική κατεύθυνση και συμβολίζονται με κρυσταλλογραφικούς δείκτες.

  • Ο σχισμός ανάλογα με την τελειότητα των σχισμογενών επιπέδων χαρακτηρίζεται ως: πολύ τέλειος, τέλειος, καλός, σαφής, ασαφής, ατελής.

  • Μερικά ορυκτά δεν έχουν σχισμό (πχ. χαλαζίας, γρανάτες), άλλα έχουν ένα σχισμό (μαρμαρυγίες), δύο σχισμούς (πυρόξενοι αμφίβολοι), τρεις σχισμούς (ασβεστίτης) κλπ.

  • O αποχωρισμός (parting) είναι όπως ο σχισμός, όμως δεν εμφανίζεται σε όλα τα δείγματα ενός ορυκτού.

  • Ο θραυσμός (fracture) είναι ο τρόπος με τον οποίο σπάζει το ορυκτό όχι όμως παράλληλα σε επιφάνειες σχισμού ή αποχωρισμού.

  • Στο μικροσκόπιο ο σχισμός και ο αποχωρισμός φαίνονται ως συνεχείς η διακεκομμένες ευθύγραμμες, παράλληλες, σκοτεινές γραμμές, ενώ ο θραυσμός ως ακανόνιστα σπασίματα.

  • Σε μία τομή ορυκτού ο σχισμός φαίνεται ευκρινέστερα όταν αυτή είναι κάθετη στα σχισμογενή επίπεδα, ενώ δεν φαίνεται όταν είναι παράλληλη σε αυτά. Σε ενδιάμεση θέση ο σχισμός μπορεί να φαίνεται αχνά.
    Κατά πόσο η τομή είναι κάθετη ή πλάγια στον σχισμό μπορεί να ελεγχθεί αν ανεβοκατεβάσουμε ανεπαίσθητα την τράπεζα. Αν η τομή είναι κάθετη, τα ίχνη του σχισμού θα παραμείνουν ακίνητα, ενώ αν είναι πλάγια θα μετακινηθούν ελαφρώς.

  • Αν το ορυκτό έχει περισσότερους από ένα σχισμούς, τότε η γωνία μεταξύ τους συχνά είναι χαρακτηριστικό διαγνωστικό στοιχείο, πχ. οι πυρόξενοι έχουν γωνία σχισμού ~90° (87°), ενώ οι αμφίβολοι, γωνία σχισμού ~120° (124°).
    Η γωνία σχισμού μπορεί να μετρηθεί με τη βοήθεια της τράπεζας σε τομές ορυκτού κάθετες στους δύο σχισμούς.

  • Είναι προφανές ότι ο αριθμός των σχισμών που φαίνονται σε μία τομή ορυκτού εξαρτάται από τον προσανατολισμό της.
Α. Nicols // Β. Nicols //  

Τέλειος σχισμός

Α. Μοσχοβίτης κατά (001).
Β. Ασβεστίτης (ρομβοεδρικός 1011).
Α. Nicols // Β. Nicols //  

Ατελής σχισμός

Α. Ολιβίνης κατά (010).
Β. Απατίτης κατά (0001).
Α. Nicols // Β. Nicols //  

Θραυσμός (σπασίματα)

Α. Χαλαζίας.
Β. Ολιβίνης.
Α. Nicols // Β. Nicols //  

Διπλός σχισμός

Α. Πυρόξενοι (γωνία σχισμού 87° ή 93°).
Β. Αμφίβολοι (γωνία σχισμού 56° ή 124°).
Α. Nicols // Β. Nicols // Γ. Nicols //
 

Ο αριθμός των σχισμών που φαίνονται σε μία τομή ορυκτού εξαρτάται από τον προσανατολισμό της. Π.χ. Οι πυρόξενοι έχουν δύο πρισματικούς σχισμούς παράλληλα στον άξονα c που τέμνονται με γωνία 87°.

Α. Οι τομές των πυροξένων κάθετα στον άξονα c εμφανίζουν δύο σχισμούς κάθετους μεταξύ τους.

Β. Οι τομές των πυροξένων παράλληλα στον άξονα c εμφανίζουν έναν σχισμό, που δείχνει την κατεύθυνση του c.

Γ. Διάφορες τομές πυροξένων που εμφανίζουν δύο, έναν ή κανέναν σχισμό.