Κατάσβεση - Κατασβεστική γωνία
extinction - extinction angle

• Κατάσβεση είναι, όταν ο κρύσταλλος με πολωτή και αναλυτή (Nicols X) εμφανίζεται σκοτεινός.

• Τα ισότροπα ορυκτά έχουν διαρκή κατάσβεση, ενώ τα ανισότροπα έρχονται σε θέση κατάσβεσης 4 φορές (ανά 90°).

• Κατάσβεση συμβαίνει, όταν οι άξονες ελαστικότητας της τομής του ορυκτού συμπέσουν με το σταυρόνημα (διευθύνσεις κράδανσης πολωτή και αναλυτή).

• Ορθή ή παράλληλη κατάσβεση: Ο κρύσταλλος κατασβέννυται όταν ο σχισμός ή κάποια πρισματική έδρα ή επίπεδο διδυμίας βρίσκονται παράλληλα με το σταυρόνημα. 

  • Ορθή κατάσβεση εμφανίζουν οι μονάξονες κρύσταλλοι (τριγωνικό, τετραγωνικό, εξαγωνικό) και από τους διάξονες οι κρύσταλλοι του ρομβικού συστήματος.

  • Οι άξονες ελαστικότητας του κρυστάλλου είναι παράλληλοι με τους κρυσταλλογραφικούς άξονες, τη κατεύθυνση των οποίων υποδεικνύουν ο σχισμός ή κάποια πρισματική έδρα ή επίπεδο διδυμίας.

• Πλάγια κατάσβεση: Ο κρύσταλλος κατασβέννυται όταν ο σχισμός ή κάποια πρισματική έδρα ή επίπεδο διδυμίας σχηματίζουν γωνία με το σταυρόνημα. 

  • Η γωνία αυτή ονομάζεται κατασβεστική γωνία.

  • Πλάγια κατάσβεση εμφανίζουν οι κρύσταλλοι του μονοκλινούς και τρικλινούς συστήματος.

  • Οι άξονες ελαστικότητας του κρυστάλλου σχηματίζουν γωνία με τους κρυσταλλογραφικούς άξονες.

• Συμμετρική κατάσβεση: Εμφανίζεται σε ορισμένα ορυκτά που έχουν είτε δύο σχισμούς είτε δύο χαρακτηριστικές κρυσταλλικές έδρες. 

  • Οι κατασβεστικές γωνίες ως προς τους δύο σχισμούς είναι ίσες.

  • Οι άξονες ελαστικότητας του κρυστάλλου διχοτομούν τη γωνία των δύο σχισμών.

• Η κατασβεστική γωνία δίνεται ως γωνία μεταξύ ενός κρυσταλλογραφικού άξονα και ενός άξονα ελαστικότητας. Π.χ. 

  • Αυγίτης: c:Z ή c:n_γ = 38°-45°

  • Αιγιρίνης: c:X ή c:n_α = 10°-12°

• Η κατασβεστική γωνία σε ορισμένα ορυκτά (π.χ. πυρόξενοι, αμφίβολοι, πλαγιόκλαστα) παρουσιάζει διακύμανση λόγω μεταβολής στη χημική σύσταση των ορυκτών.

• Οι επιμήκεις κρύσταλλοι είναι παράλληλοι στον άξονα c.

• Οι άξονες ελαστικότητας είναι:

  • n_e // c 

  • n_o _|_ c

• Αποτέλεσμα: Ορθή κατάσβεση.

• Οι επιμήκεις κρύσταλλοι και ο πρισματικός σχισμός είναι παράλληλοι στον άξονα c.

• Οι άξονες ελαστικότητας είναι:

  • n_γ // c

  • n_α, n_β _|_ c

• Αποτέλεσμα: Ορθή κατάσβεση.

• Οι επιμήκεις κρύσταλλοι και ο πρισματικός σχισμός (στικτή γραμμή) είναι παράλληλοι στον άξονα c.

• Οι άξονες ελαστικότητας σχηματίζουν γωνία με τους κρυσταλλογραφικούς άξονες:

  • Κατασβεστική γωνία   c:n_γ = 42°

  • Όταν ο σχισμός βρίσκεται παράλληλα με το σταυρόνημα ο κρύσταλλος εμφανίζει χρώματα πόλωσης.

  • Για να έρθει σε θέση κατάσβεση πρέπει να στραφεί κατά 42°.

• Αποτέλεσμα: Πλάγια κατάσβεση.

Αρχείο video (αυγίτης)

• Μόνο με πολωτή στρέφουμε την τράπεζα έως ότου ο σχισμός (στικτή γραμμή) ή κάποια πρισματική έδρα του κρυστάλλου να ευθυγραμμιστεί με το σταυρόνημα (Α).

  • Στη θέση αυτή διαβάζουμε την ένδειξη του γωνιομέτρου της τράπεζας (πχ. 126°).

• Βάζουμε τον αναλυτή. Ο κρύσταλλος εμφανίζει χρώματα πόλωσης (Β).

• Στρέφουμε την τράπεζα αριστερόστροφα (ή δεξιόστροφα) έως ότου το ορυκτό έρθει σε θέση κατάσβεσης (Γ). 

  • Στη θέση αυτή διαβάζουμε τη νέα ένδειξη του γωνιομέτρου (πχ. 101°).

• Η κατασβεστική γωνία ισούται με τη διαφορά των ενδείξεων: 126°-101° = 25°.

  • Αν στρέψουμε την τράπεζα δεξιόστροφα θα μετρήσουμε τη συμπληρωματική γωνία: 90°-25° = 65° (Δ).

  • Συνήθως αναφερόμαστε στη μικρότερη από τις δύο γωνίες, δηλαδή 25°.

• Η κατασβεστική γωνία εξαρτάται από τον προσανατολισμό των κρυστάλλων.

  • Διάφοροι κρύσταλλοι θα έχουν διαφορετικές κατασβεστικές γωνίες.

  • Από όλες αυτές τις κατασβεστικές γωνίες διαλέγουμε τη μεγαλύτερη ως τη χαρακτηριστική για το ορυκτό.

  • Π.χ. αν σε διάφορους κρυστάλλους κεροστίλβης μετρήσουμε 10°, 14°... 25°, η κατασβεστική γωνία της κεροστίλβης είναι 25°.

• Ενίοτε απαιτείται να μετρήσουμε την κατασβεστική γωνία ως προς κάποιον άξονα ελαστικότητας (πχ. n_γ, n_β ή n_α).

  • Στην περίπτωση αυτή χρησιμοποιούμε τον αντισταθμιστή για να βρούμε τους άξονες ελαστικότητας της τομής.

• Οι κλινοπυρόξενοι και οι αμφίβολοι ανήκουν στο μονοκλινές σύστημα.

• Εμφανίζουν πλάγια κατάσβεση.

• Η χαρακτηριστική κατασβεστική γωνία:

  • Σχηματίζεται μεταξύ c:n_γ

  • Μετριέται σε τομές (010).

  • Στους κοινούς κλινοπυρόξενους (π.χ. αυγίτης) είναι μεγάλη (συνήθως ~30°-50°).

  • Στις αμφιβόλους (π.χ. κεροστίλβη) είναι μικρή (συνήθως ~0°-30°).

• Οι τομές (010):

  • Είναι πρισματικές παράλληλα στον άξονα c.

  • Εμφανίζουν έναν πρισματικό σχισμό (στικτή γραμμή).

  • Εμφανίζουν τα υψηλότερα χρώματα πόλωσης, διότι περιέχουν τους n_γ και n_α δηλαδή έχουν τη μέγιστη διπλοθλαστικότητα.

• Στους κλινοπυροξένους και τις αμφιβόλους οι τομές (100) έχουν ορθή κατάσβεση.

• Οι τομές (100) είναι πρισματικές παράλληλα στον άξονα c.

• Οι άξονες ελαστικότητας είναι:

  • n_γ' // c (n_γ' = προβολή του n_γ στον άξονα c)

  • n_β _|_ c

• Η τομή του ασβεστίτη εμφανίζει δύο σχισμούς (στικτές γραμμές).

• Οι άξονες ελαστικότητας n_e' και n_o διχοτομούν τη γωνία των δύο σχισμών.

• Οι κατασβεστικές γωνίες φ₁ και φ₂ ως προς τους δύο σχισμούς είναι αντίστοιχα ίσες.

• Αποτέλεσμα: Συμμετρική κατάσβεση.