Οργανισμοί αμφίπλευρης συμμετρίας που φέρουν Εξωσκελετό το σώμα τους χωρίζεται σε μεταμερίδια και έχουν αρθρωτά άκρα, απ’ όπου και η ονομασία τους. Ο εξωσκελετός αποτελείται από χιτίνη, ή από χιτίνη και διάφορα άλατα ανθρακικού και φωσφορικού ασβεστίου οπότε σχηματίζεται σκληρό ανθεκτικό κέλυφος. Τα αρθρόποδα είναι μια πολύ μεγάλη ομάδα ζώων (αράχνες, έντομα, καρκινοειδή....) η πιο πολυπληθής σήμερα στη Γη (~ 1/4 των σημερινών ζώων). Το μέγεθός τους ποικίλλει από 0.1 mm έως και 3-4 m το σύνηθες όμως είναι 0.5-5 cm.
Εμφανίζονται από το Κάμβριο και ζουν μέχρι σήμερα παρουσιάζοντας τη μέγιστη ανάπτυξή τους, έχουν δε προσαρμοστεί σ’ όλα τα περιβάλλοντα (υδρόβια, αερόβια, χερσόβια). Τα αρθρόποδα περιλαμβάνουν πάρα πολλές υποδιαιρέσεις και ομάδες ζώων (αράχνες, έντομα, καρκινοειδή, τριλοβίτες.....). Παλαιοντολογικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν όσα φέρουν σκληρό ασβεστιτικό κέλυφος.
Τα Οστρακώδη (Ostracoda) είναι μικροσκοπικά υδρόβια αρθρόποδα μορφής “φασολιού” που έχουν ασβεστιτικό κέλυφος αποτελούμενο από δύο θυρίδες, ζουν σε διάφορα περιβάλλοντα (θάλασσα, υφάλμυρα-γλυκά νερά) και εξετάζονται από την Μικροπαλαιοντολογία.
Τα Θυσσανόποδα (Cirripedia) είναι θαλάσσια αρθρόποδα μεγέθους 1 - 30 mm που έχουν μετατραπεί σε προσκολημένες μορφές. Έχουν μορφή κόλουρου κώνου και προσκολλώνται σε σταθερά υποστρώματα (πέτρες, όστρακα), τυπικός αντιπρόσωπος Balanus (Ολιγόκαινο - Σήμερα).
Το κύριο όμως παλαιοντολογικό ενδιαφέρον στα Αρθρόποδα, εντοπίζεται στους Τριλοβίτες.
Eξαφανισμένα θαλάσσια Αρθρόποδα έζησαν μόνο στον Παλαιοζωϊκό και φέρουν σκληρό κέλυφος αποτελούμενο από ανθρακικό και φωσφορικό ασβέστιο. Το σώμα τους και κατά μήκος και κατά πλάτος διαχωρίζεται σε 3 τμήματα (λοβούς) απ’ όπου και η ονομασία τους (Σχ. 37).
Κατά μήκος διακρίνουμε:
Κεφαλική ασπίδα-Θώρακα-Πυγίδιο
Κατά πλάτος διακρίνουμε:
Πλευρικό τμήμα (Abdomen)-Ράχη ή ‘Ατρακτος (Rachis)-Πλευρικό τμήμα
Moρφολογία σώματος
Κεφαλική ασπίδα (Cephalon) ‘Εχει σχήμα ημικυκλικό, τριγωνικό, υποτετράγωνο, ή με ακανθώδεις προεξοχές. Στο κέντρο της διακρίνεται ένα κυρτό προεξέχον τμήμα η Φαλάκρα (Glabella) η οποία διαχωρίζεται από τις παρειές με δύο αυλάκια. Η κάθε παρειά χωρίζεται σε 2 τμήματα από μια γραμμή που ονομάζεται προσωπική γραμμή που το σχήμα της είναι σημαντικό ταξονομικό χαρακτηριστικό. Η κεφαλική ασπίδα καταλήγει στις παρειακές προεξοχές που μοιάζουν με άκανθες. Παρατηρούνται επίσης οφθαλμοί ημισεληνοειδούς ή ελλειψοειδούς σχήματος που είτε είναι απλοί είτε τις περισσότερες φορές σύνθετοι αποτελούμενοι από χιλιάδες φακούς. Παρατηρήθηκαν όμως και Τριλοβίτες δίχως μάτια που πιθανώς ζούσαν σε βαθιά νερά.
Θώρακας. (Thorax) αποτελείται από 2 έως 20 κινητά άρθρα που επιτρέπουν στον Τριλοβίτη να συσφαιροποιείται (Σχ. 37c). Ο αριθμός των άρθρων αυξάνεται κατά την οντογένεση του ζώου, και μόνο στα ενήλικα άτομα είναι σταθερός.
Πυγίδιο (Pygidium) αποτελείται από 2 έως 28 συνοστεωμένα άρθρα. Παρουσιάζει σχήμα ημικυκλικό, τριγωνικό και μπορεί να φέρει άκανθες. Σε μερικούς από τους αρχαιότερους τριλοβίτες καταλήγει σε οξύληκτο τμήμα που ονομάζεται Τέλσον.
Συγκρίνοντας το μέγεθος-σχήμα του πυγιδίου με την κεφαλική ασπίδα οι τριλοβίτες διακρίνονται σε Μικρόπυγους, Ισόπυγους, Μακρόπυγους.
Όλο το σώμα του τριλοβίτη καλύπτονταν από το κέλυφος το οποίο ήταν πιο ισχυρό στο ραχιαίο τμήμα. Στην κοιλιακή επιφάνεια οι Τριλοβίτες έφεραν κατά μήκος του θώρακα και του πυγιδίου ζεύγη αρθρωτών ποδιών.
Σε κάθε πόδι διακρίνονται 3 τμήματα.
Εξωπόδιο στηρίζεται στη βάση του ποδιού και φέρει
τα βράγχια.
Πρωτοπόδιο τα τμήματα της βάσης του ποδιού.
Ενδοπόδιο το βαδιστικό ακραίο τμήμα του ποδιού.
Το μέγεθος των τριλοβιτών κυμαίνεται από 0.5 cm (Agnostus) έως 0.75 cm (Uralichas) το σύνηθες όμως είναι 2-8 cm.
Συστηματική κατάταξη Τριλοβιτών
Βασίζεται κυρίως στη μορφολογία κεφαλικής ασπίδας (Σχ. 38), παρουσία ή όχι οφθαλμών, αριθμό ‘Αρθρων, μορφή εσωτερικής επιφάνειας θώρακος. μορφή προσωπικής γραμμής, μορφολογία Πυγιδίου.
Οι Τριλοβίτες διαχωρίζονται σε 8 τάξεις:
AGNOSTIDA (K. Kάμβριο-Α. Ορδοβίσιο) μικροί τριλοβίτες,
κεφαλή ίση με πυγίδιο, θώρακας με 2 άρθρα Agnostus, Eodiscus, Pagetia.
REDLICHIIDA (Κ. - Μ. Κάμβριο) μεγάλη ημικυκλική κεφαλή με άκανθες, πολυάριθμα
άρθρα με άκανθες. Olenellus Redlichia, Paradoxites
CORYNEXOCHIDA (Κ-Α. Κάμβριο) Olenoides, Zacanthoides
PTYCHOPARIIDA (Κ. Κάμβριο-Μ. Πέρμιο). Η πιο μεγάλη και πολυάριθμη ομάδα
Τριλοβιτών Ptychoparia, Olenus, Asaphus, Harpes, Illaenus,
Trinucleus
PROETIDA (Ορδοβίσιο-Πέρμιο) Phillipsia
PHACOPIDA (Κ. Ορδοβίσιο-Α. Δεβόνιο) Calymene, Phacops, Dalmanites
LICHIDA (Κ. Ορδοβίσιο-Α. Δεβόνιο) Lichas, Hemiarges
ODONTOPLEURIDA (Α. Κάμβριο-Α. Δεβόνιο) Τριλοβίτες ακανθώδους όψης. Acidaspis,
Leonaspis, Ceratocephala.
Γεωλογική σημασία Τριλοβιτών
Οι Τριλοβίτες εμφανίστηκαν στο Κατώτερο Κάμβριο αναπτύχθηκαν πάρα πολύ κατά το Ορδοβίσιο-Σιλούριο ενώ στο Πέρμιο αρχίζει σημαντική μείωσή τους. Οι τελευταίοι Τριλοβίτες (Proetida) εξαφανίστηκαν με το τέλος του Παλαιοζωϊκού (Σχ. 39).
Είναι χαρακτηριστικά απολιθώματα του Κάτω Παλαιοζωϊκού. Πάνω από 2.000 είδη τους είναι γνωστά. Παρουσιάζουν παγκόσμια εξάπλωση. Χρησιμοποιούνται για λεπτομερή στρωματογραφική διαίρεση. Στο Κάμβριο οι βιοζώνες βασίζονται αποκλειστικά στους Τριλοβίτες. Π.χ. στη Βαλτική εμφανίζονται 13 βιοζώνες τριλοβιτών. Στο Ορδοβίσιο που οι βιοζώνες βασίζονται κυρίως στους γραπτόλιθους (ιζήματα βαθειάς θάλασσας) στις παράκτιες αποθέσεις χρησιμοποιούνται Τριλοβίτες και βραχιονόποδα.
Μετά το Ορδοβίσιο έως το Δεβόνιο οι Τριλοβίτες έχουν σημασία μόνο σε τοπικής κλίμακας συσχετίσεις.
Οι εξελικτικές τάσεις που παρατηρούνται στους τριλοβίτες είναι:
• Εμφάνιση νέου τύπου οφθαλμών
• Βελτίωση του μηχανισμού άρθρωσης και συσφαιροποίησης
• Αλλαγή από Μικρόπυγες σε Ισόπυγες μορφές.
Στην Ελλάδα ο μόνος τριλοβίτης που έχει βρεθεί μέχρι τώρα είναι ο Harpes crassifrons από το Κάτω Σιλούριο της Βόρειας Χίου.