5.        ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΧΑΡΤΩΝ ΚΑΙ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ ΤΟΥΣ

Η χάραξη του δικτύου των παράλληλων και μεσημβρινών ενός χάρτη, το οποίο αποτελεί τη γεωμετρική βάση πάνω στο οποίο θα στηριχθεί η παραπέρα διαμόρφωσή του, μπορεί να γίνει σύμφωνα με τις διαδικασίες που αναφέραμε κατά την περιγραφή των προβολών.

Από τους οριακούς παράλληλους και μεσημβρινούς ορίζεται μια επιφάνεια στο χάρτη, στην οποία απεικονίζονται τα διάφορα αντικείμενα ή δεδομένα του χώρου.

Γενικά, για τη διαμόρφωση της επιφάνειας του χάρτη υπάρχει το πρόβλημα, ποιο μέσο γραφικής απεικόνισης θα επιλεγεί, το οποίο θα επιτρέψει στο χρήστη του χάρτη να προσδιορίσει τα αντικείμενα ή δεδομένα που απεικονίζονται σ' αυτόν.

Με τον όρο αντικείμενα χαρτών εννοούμε τα κατανεμημένα στο χώρο δεδομένα, τα οποία απεικονίζονται στην επιφάνειά τους.  Τα αντικείμενα αυτά χαρακτηρίζονται από διάφορα γνωρίσματα.  Ορισμένα απ' αυτά είναι ποιοτικά, δηλαδή είναι δεδομένα για το είδος και την ιδιότητα του αντικείμενου (π.χ. είδος εδάφους, είδος βλάστησης).  Τα ποιοτικά γνωρίσματα δίνουν, κατά κάποιο τρόπο, απάντηση στην ερώτηση «τι είναι πού», και κατά συνέπεια είναι αναγκαία στοιχεία για κάθε απεικόνιση αντικείμενου.

Άλλα γνωρίσματα είναι ποσοτικά, που είναι δεδομένα για την ποσότητα και την έκταση ενός αντικείμενου και δίνουν απάντηση στην ερώτηση «πόσα είναι πού».

Μπορεί, επίσης, να διακρίνει κανείς απόλυτα δεδομένα, όπως π.χ. ύψος βροχής, υψόμετρα σημείων, κ.ά. και σχετικά δεδομένα, όπως π.χ. πυκνότητα πληθυσμού, κατά κεφαλή εισόδημα κ.ά.

Τα αντικείμενα διακρίνονται σε πρωτογενή και παράγωγα.  Στα πρωτογενή, που λέγονται και αρχικά δεδομένα, ανήκουν τα τοπογραφικά και θεματικά αντικείμενα.  Τα παράγωγα αντικείμενα, που λέγονται και δευτερογενή δεδομένα, είναι είτε μεταβολές στο χώρο ή το χρόνο ενός πρωτογενούς αντικείμενου (π.χ.  δρόμοι μεταφοράς, διακυμάνσεις της θερμοκρασίας), είτε σχέσεις μεταξύ περισσότερων αρχικών αντικειμένων (π.χ. η πυκνότητα πληθυσμού, ως σχέση μεταξύ του πληθυσμού και της επιφάνειας).

Τα αντικείμενα ή δεδομένα των χαρτών, με βάση τα γνωρίσματα τους, μπορούν να υποδιαιρεθούν θεωρητικά σε ένα μεγάλο αριθμό ομάδων.  Για τους τοπογραφικούς χάρτες, πρακτικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι παρακάτω ομάδες:

α) Τα αντικείμενα που διακρίνονται στο χάρτη ως   επιφάνειες.

β) Τα αντικείμενα που διακρίνονται ως γραμμές.

γ) Τα αντικείμενα που διακρίνονται ως σημεία.

δ) Τα αντικείμενα που δεν έχουν συγκεκριμένη θέση στο χώρο και χαρακτηρίζονται από αριθμητικές τιμές, οι οποίες όμως μεταβάλλονται από τη μια θέση στην άλλη (π.χ. γεωφυσικά και κλιματικά δεδομένα).

Η τοποθέτηση ενός αντικείμενου σε μια από τις 3 πρώτες ομάδες είναι σχετική.  Μια περιοχή, π.χ., σε χάρτη μεγάλης κλίμακας απεικονίζεται ως επιφάνεια, ενώ η ίδια περιοχή σε χάρτη μικρής κλίμακας απεικονίζεται ως σημείο.

5.1. Γραφικοί κανόνες απεικόνισης των αντικείμενων των χαρτών

Η ιδιαιτερότητα της χαρτογραφικής απεικόνισης εντοπίζεται στα παρακάτω προβλήματα:

α) Κάθε χάρτης απεικονίζει τα αντικείμενα μικρότερα απ' ότι είναι στην πραγματικότητα.  Όσο ελαττώνεται η κλίμακα του, τόσο τα αντικείμενα απεικονίζονται μικρότερα, μέχρις ότου αυτά να μην μπορούν να διακριθούν.  Κατά συνέπεια, επιβάλλεται να οριστεί κατ' αρχήν ένα ελάχιστο μέγεθος που πρέπει να έχουν τα στοιχεία ώστε να είναι αναγνώσιμα.

β) Κάθε αντικείμενο, του οποίου η υπό κλίμακα απεικόνιση βρίσκεται κάτω από το ελάχιστο όριο ορατότητας, απεικονίζεται με μεγαλύτερες διαστάσεις για να είναι διακριτό στην επιφάνεια του χάρτη.  Δηλαδή, ορισμένα αντικείμενα πρέπει να απεικονίζονται με μεγαλύτερη κλίμακα, οπότε υποχρεωτικά περιορίζεται η πιστότητα του χάρτη.

5.1.1. Ελάχιστο μέγεθος των στοιχείων των χαρτών.

Το όριο αναγνωσιμότητας μιας χαρτογραφικής απεικόνισης καθορίζεται από ορισμένες ελάχιστες διαστάσεις, οι οποίες επιβάλλονται από την ανθρώπινη διακριτική ικανότητα και από τις τεχνικές δυνατότητες κατασκευής των χαρτών.

Η ανθρώπινη διακριτική ικανότητα αναφέρεται, στην περίπτωση αυτή, στη δυνατότητα που έχει ένας φυσιολογικός οφθαλμός, με κανονικές συνθήκες φωτισμού και από ορισμένη απόσταση, να διακρίνει τα στοιχεία των χαρτών.

Τα στοιχεία των χαρτών είναι ευδιάκριτα, εφόσον τα ελάχιστα μεγέθη τους δεν είναι μικρότερα από αυτά που «γράφονται στο σχ. 60.  Ακόμα, έγχρωμες επιφάνειες διακρίνονται στο χάρτη, εφόσον η έκταση τους δεν είναι μικρότερη από 1 mm².

Πέρα από τα αριθμητικά κριτήρια που δίνει το σχ. 60, πρέπει να τονιστεί ότι η αναγνωσιμότητα των στοιχείων επηρεάζεται από τη γραφική επιβάρυνση του χάρτη και την αντίθεση που υπάρχει.  Ένα νησί π.χ. μπορεί να απεικονιστεί στον ωκεανό ακόμα και ως σημείο, εφόσον υπάρχει σωστή αντίθεση χρωμάτων και η γύρω περιοχή δεν απεικονίζει άλλα αντικείμενα.

Σχ. 60. Οι Ελάχιστες διαστάσεις που πρέπει να έχουν τα απεικονιζόμενα αντικείμενα για να είναι διακριτά στην επιφάνεια του χάρτη.