11.        ΟΙ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΗΣ ΓΗΣ

11.1. Γενικά

Με τις επιφανειακές μορφές της Γης ασχολείται η Γεωμορφολογία, που εξετάζει το ανάγλυφο της Γης.  Ο Büdel (1977), την οριακή επιφάνεια μεταξύ της λιθόσφαιρας και υδρόσφαιρας, την ονομάζει ανάγλυφη σφαίρα (Reliefsphäre), όπου εξελίσσονται οι μορφογενετικοί παράγοντες που οδηγούν στο σχηματισμό, στη διατήρηση, ή εξέλιξη των επιφανειακών μορφών της Γης.

Η ενέργεια για το σχηματισμό της ανάγλυφης σφαίρας προέρχεται κυρίως από δύο πηγές.  Από τη θερμότητα, που εκλύεται στο εσωτερικό της Γης με τη διάσπαση ραδιενεργών στοιχείων, και από την ακτινοβολούμενη ηλιακή ενέργεια.  Η πρώτη πηγή οδηγεί στην εξέλιξη ενδογενών φαινόμενων, όπως είναι τα μαγματικά ρεύματα, οι σεισμοί και ο σχηματισμός τεκτονικών τάφρων (ταφρογένεση), ο πλουτωνισμός ο βουλκανισμός, η μεταμόρφωση, η ορογένεση και η ηπειρογένεση.  Τα ενδογενή φαινόμενα οδηγούν στο σχηματισμό των μεγάλων μορφών του ανάγλυφου, όπως είναι οι ήπειροι και οι χώροι των θαλασσών και ωκεανών.  Επίσης, τα ίδια φαινόμενα καθορίζουν το μέτρο των κατακόρυφων κινήσεων τμημάτων της ανάγλυφης σφαίρας, σε σχέση με τα γειτονικά τμήματα του στερεού φλοιού της Γης, ή σε σχέση με το επίπεδο της θάλασσας, το οποίο θεωρείται ως το απόλυτο βασικό επίπεδο διάβρωσης των ηπείρων

Έχει υπολογιστεί, ότι, αν σε διάρκεια 340·10⁶ ετών δεν συμβεί καμία ενδογενής κίνηση, τότε οι ήπειροι, θα ισοπεδωθούν και οι ωκεανοί θα έχουν επιχωθεί σημαντικά από τα υλικά της απογύμνωσης.  Αλλά στην πραγματικότητα δεν υπάρχει κανένα τμήμα της Γης, του οποίου η μορφολογία να οφείλεται μόνο στους ενδογενείς παράγοντες.  Κάθε ενδογενής μορφή υπόκειται στην άμεση επίδραση των εξωγενών παραγόντων (φαινομένων), οι οποίοι επηρεάζουν το σχηματισμό της και τη μεταβάλλουν.

Οι εξωγενείς παράγοντες ως πηγή ενέργειας έχουν την ακτινοβολούμενη ηλιακή ενέργεια, της οποίας το μεγαλύτερο ποσοστό στην επιφάνεια της Γης μετατρέπεται σε άλλες μορφές ενέργειας.  Τα διάφορα τμήματα της επιφάνειας της Γης απορροφούν διαφορετικό ποσό θερμότητας, με αποτέλεσμα να παρατηρούνται διαφορές θερμοκρασίας, άνεμοι, εξάτμιση και βροχοπτώσεις.  Αν λάβουμε υπόψη τον οργανικό κόσμο, τη βαρύτητα και τις ελκτικές δυνάμεις μεταξύ Γης, Ηλίου και Σελήνης, μπορούμε να καθορίσουμε την έδρα όλων των εξωγενών φαινόμενων που διαμορφώνουν εξωτερικά την ανάγλυφη σφαίρα.

Οι εξωγενείς παράγοντες προκαλούν τις κινήσεις μαζών, τη μηχανική και χημική αποσάθρωση, την απογύμνωση, τη μεταφορά και απόθεση με το ρέον ύδωρ και τη μετακίνηση των παγετώνων ή τη δράση των ανέμων.  Επίσης στους ίδιους παράγοντες οφείλεται και η διαμόρφωση της ανάγλυφης σφαίρας από κύματα, παλίρροιες και θαλάσσια ρεύματα.

Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι, στη διαμόρφωση της ανάγλυφης σφαίρας, επιδρούν από κοινού οι ενδογενείς και εξωγενείς παράγοντες.