11.        ΟΙ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΗΣ ΓΗΣ

11.2. Οριζόντιος διαμελισμός της γήινης επιφάνειας

Από τα 510·10⁶ Km² της επιφάνειας του πλανήτης μας περίπου τα 149· 10⁶ Km² ανήκουν στην ξηρά, δηλαδή ποσοστό 29%, και τα υπόλοιπα 361·10⁶ Km², δηλαδή ποσοστό 71%, καλύπτονται από ύδατα, τα οποία σχηματίζουν τους ωκεανούς, τις θάλασσες και τις λίμνες.  Η ξηρά και η υγρή επιφάνεια της Γης είναι άνισα κατανεμημένη.  Η βόρεια πολική ζώνη καταλαμβάνεται από τις λεκάνες των θαλασσών του Β. παγωμένου ωκεανού.  Μεταξύ του 40^ού και 70^ού βόρειου παράλληλου συγκεντρώνονται οι μάζες της ξηράς της Ευρασίας και Β. Αμερικής.  Τα 3/4 του μήκους της περιμέτρου του Β. πολικού παράλληλου κύκλου, τα διανύει κανείς σε ξηρά και το 1/4 σε θάλασσα (Σχ. 106).

Σχ. 106. Το ηπειρωτικό ημισφαίριο της Γης. Το 53% καλύπτεται από θάλασσα.

Μεταξύ των ηπείρων του βόρειου και νότιου ημισφαίριου της Γης, παρεμβάλλονται Μεσόγειες θάλασσες η Μεσόγειος της Ευρώπης, η Μεσόγειος της Κεντρικής Αμερικής και η Αυστραλιανοασιατική Μεσόγειος.

Οι ήπειροι του Ν. ημισφαίριου (Ν. Αμερική, Αφρική και Αυστραλία) στενεύουν προς Νότο, και τελειώνουν μεταξύ του 38ού και 55ου νότιου παράλληλου.  Έτσι, μεταξύ του 55^ου και 65^ου νότιου παράλληλου σχηματίζεται ένας κλειστός θαλάσσιος δακτύλιος γύρω από τη Γη.  Τέλος από τον 70^ό  νότιο παράλληλο αρχίζει η ήπειρος της Ανταρκτικής.

Η διαίρεση της Γης σε ημισφαίρια και η κατανομή της ξηράς και της θάλασσας δίνεται από τον πίνακα 8.  Διευκρινίζεται ότι, όριο μεταξύ του ανατολικού και δυτικού ημισφαίριου θεωρείται ο 20^ός μεσημβρινός ή ο 160^ός ανατ. μεσημβρινός.  Ο πόλος του ηπειρωτικού ημισφαίριου βρίσκεται στις Γαλλικές ακτές του Ατλαντικού, και του ωκεάνιου ημισφαίριου ανατολικά της Νέας Ζηλανδίας. (Σχ. 107).

Σχ. 107.  Το ωκεάνιο ημισφαίρο της Γης.  Το 89% καλύπτεται από θάλασσα.

Πίνακας 8

Επιφάνεια της Γης		Βόρειο ημισφαίριο	Νότιο ημισφαίριο	Ανατολικό ημισφαίριο	Δυτικό ημισφαίριο	Ηπειρωτικό ημισφαίριο	Ωκεάνιο ημισφαίριο
Ύδωρ Ξηρά	71% 29%	61% 39%	81% 19%	63% 37%	81% 19%	53% 47%	89% 11%

Όπως προκύπτει και από τον παραπάνω πίνακα, στο βόρειο και στο ανατολικό ημισφαίριο το ποσοστό της ξηράς είναι μεγαλύτερο, συγκριτικά με το νότιο και το δυτικό ημισφαίριο.  Αυτή η αυξημένη ηπειρωτικότητα του βόρειου και ανατολικού ημισφαίριου έχει την επίδραση της στην κλιματική διαίρεση της Γης.

Στο ανατολικό ημισφαίριο, παλαιός κόσμος, συγκεντρώνονται οι ηπειρωτικές μάζες της Ευρασίας, Αφρικής και Αυστραλίας, που καταλαμβάνουν το 63% της συνολικής ηπειρωτικής επιφάνειας της Γης.  Το δυτικό ημισφαίριο περιλαμβάνει τις ηπείρους Β. και Ν. Αμερικής και της Ανταρκτικής, οι οποίες αντιστοιχούν στο 37% της συνολικής ξηράς της Γης.

Παρακάτω δίνεται πίνακας με τις επιφάνειες των ηπείρων, το μέσο και μέγιστο ύψος τους, και τα αντίστοιχα ποσοστά σε σχέση προς την ξηρά επιφάνεια της Γης.

Πίνακας 9

Ήπειρος	Επιφάνεια σε εκατ. Km2	Επιφάνεια επί % της συνολικής ξηρής επιφάνειας της Γης	Μέσο ύψος σε m	Μέγιστο ύψος σε m
Ευρώπη	10	7	340	4.810
Ασία	44	30	960	8.848
Αφρική	30	20	750	5.955
Β. Αμερική	24	16	720	6.187
Ν. Αμερική	18	12	590	6.958
Αυστραλία & Ωκεανία	9	6	360	5.030
Ανταρκτική	14	9	2.200	5.140

Η Ασία και η Αφρική είναι οι μεγαλύτερες σε έκταση ήπειροι.  Επίσης, οι ίδιοι ήπειροι έχουν το μεγαλύτερο μέσο υψόμετρο, αν αγνοηθεί το μεγάλο πάχος του καλύματος των παγετώνων της Ανταρκτικής.

Η υγρή επιφάνεια της Γης διαιρείται σε τρεις ωκεανούς στον Ειρηνικό, Ατλαντικό και Ινδικό, εφόσον θεωρηθεί ότι ο Β. παγωμένος ωκεανός ανήκει στον Ατλαντικό.

Στους τρεις ωκεανούς συγκεντρώνεται το 97% του συνολικού ύδατος της Γης, ενώ το 2% έχει δεσμευθεί στους σημερινούς πάγους και παγετώνες των πολικών περιοχών της Γης.  Το υπόλοιπο 1% αντιστοιχεί στο χερσαίο ύδωρ και στο ύδωρ της ατμόσφαιρας.

Η αναλογία των επιφανειών των τριών ωκεανών είναι 5:3:2.  Για τον κάθε ένα από τους ωκεανούς ισχύουν τα δεδομένα του παρακάτω πίνακα:

Πίνακας 10.

Ωκεανός	Επιφάνεια σε εκατ. Km2	Μέσο βάθος σε m	Μέγιστο βάθος σε m
Ειρηνικός Ατλαντικός Ινδικός	180 101 75	4.282 3.332 3.900	11.034 9.219 7.450

Το μέγιστο βάθος του Ειρηνικού μετρήθηκε στην τάφρο των Μαριανών νήσων, του Ατλαντικού στην τάφρο του Pouerto Rico και του Ινδικού ωκεανού στην τάφρο της Σούνδης.

Ο Ειρηνικός είναι ο μεγαλύτερος, περίπου κυκλικού σχήματος, ωκεανός και η διάμετρος του κυμαίνεται από 12.000 μέχρι 16.000 Km.  To πλάτος των άλλων δύο ωκεανών κυμαίνεται από 3.000 μέχρι 7.000 Km.