1.3. Ηφαιστειότητα σε περιβάλλον απόκλισης

Η ηφαιστειότητα στις μεσοωκεάνιες ράχες (mid-oceanic ridges), δηλαδή σε περιοχές όπου οι πλάκες απομακρύνονται μεταξύ τους, προκαλείται καθώς οι πλάκες αποκλίνουν, και η θερμή ασθενόσφαιρα ανεβαίνει προς τα πάνω για να γεμίσει τα κενά που σχηματίζονται από την απομάκρυνση αυτή. Η άνοδος του θερμού μανδύα παρέχει θερμική άνωση στην περιοχή της ράχης και αυτός είναι ο λόγος που η ράχη ορθώνεται ως κορυφογραμμή στο κέντρο των ωκεάνιων λεκανών, όπως φαίνεται στις παρακάτω εικόνες.


Μεσοωκεάνια ράχη.

Επάνω: Μεσοωκεάνια ράχη στο Νότιο Ειρηνικό. Η ράχη μετατοπίζεται από ζώνες ρηγμάτων μετασχηματισμού με τη πιο χαρακτηριστική στο κέντρο της εικόνας. Photo: ΝΟΑΑ

Μεσοωκεάνια ράχη στο Βόρειο Ατλαντικό. Photo: ΝΟΑΑ
 

Καθώς η θερμή ασθενόσφαιρα ανεβαίνει σε ρηχότερα επίπεδα αποσυμπιέζεται (μειώνεται η πίεση αδιαβατικά) και τήκεται δημιουργώντας βασαλτικά μάγματα. Τα μάγματα αυτά παραμένουν σε μαγματικούς θαλάμους στο φλοιό απ΄όπου απελευθερώνονται περιοδικά διά μέσου κατακόρυφων ρωγμών που παρέχουν διόδους στην γρήγορη άνοδο του μάγματος στην επιφάνεια. Αυτές οι εκρήξεις είναι τυπικές σχισμογενείς εκρήξεις (fissure eruptions). Η εξερχόμενη λάβα δημιουργεί έτσι εκτεταμένα υποθαλάσσια πεδία από βασάλτη. Η λάβα αυτή ψύχεται γρήγορα από το θαλάσσιο νερό σχηματίζοντας μαξιλαροειδείς μορφές λάβας γνωστές ως pillow λάβες.

 
Pillow λάβες (Ειρηνικός ωκεανός). Photo: ΝΟΑΑ. Pillow λάβες (Χαβάη). Photo: MBARI. Pillow λάβες. Photo: MBARI.
 

Η υψηλή θερμική ροή στις μεσοωκεάνιες ράχες είναι πρόδηλη από την ύπαρξη πολυάριθμων υδροθερμικών πόρων (hydrothermal vents). Αυτοί δημιουργούνται καθώς θαλάσσιο νερό διηθείται προς τα κάτω μέσω σχισμών όπου θερμαίνεται από τα πετρώματα που βρίσκονται πάνω από τους μαγματικούς θαλάμους. Συγχρόνως το νερό συγκεντρώνει πολλά μέταλλα "ξεπλένοντας" τα βασαλτικά πετρώματα. Αυτά τα θερμά υδροθερμικά ρευστά ανεβαίνουν ξανά διαπερνώντας το φλοιό όπου αποθέτουν διοξείδιο του πυριτίου και μέταλλα. Έτσι δημιουργούνται στον πυθμένα της ράχης σχηματισμοί που ονομάζονται black smokers και μοιάζουν με καμινάδες που αναδύουν μαύρα σύννεφα από υγρά πλούσια σε μέταλλα.


Black smokers.

Black smokers στις μεσοωκεάνιες ράχες του Ατλαντικού και Ειρηνικού. Τα μαύρα αναδυόμενα σύννεφα αποτελούνται από θερμά υδροθερμικά ρευστά πλούσια σε διαλελυμένα μεταλλικά στοιχεία. Καθώς εξέρχονται στο ψυχρό θαλάσσιο νερό, αποθέτουν αυτά τα μέταλλα στις πλευρές της σχισμής δημιουργώντας έτσι μία καμινάδα που αναπτύσσεται σταδιακά. Τα ρευστά τροφοδοτούν επίσης με θρεπτικά συστατικά μία ποικιλία ασυνήθιστων φυτών και ζώων που ζουν γύρω από τους αγωγούς σε μία περιοχή του ωκεανού όπου γενικά δεν υπάρχει ζωή. Photo: ΝΟΑΑ, JAMSTEC, MBARI.

 

Για εκατομμύρια χρόνια συνεχώς, η βασαλτική λάβα εξέρχεται στην επιφάνεια του ωκεάνιου φλοιού, συγκεντρώνεται στα όρια των πλακών που αποκλίνουν και ψύχεται σχηματίζοντας βασαλτικό πέτρωμα. Αυτή η διαδικασία δημιουργεί συνεχώς ωκεάνιο φλοιό. Ο ωκεάνιος φλοιός είναι νεότερος κοντά στη ράχη και γίνεται σταδιακά παλαιότερος όσο απομακρυνόμαστε από αυτή, λόγω της απόκλισης των πλακών με το χρόνο. Ο ωκεάνιος φλοιός δημιουργείται μεν στα περιθώρια απόκλισης, καταστρέφεται δε στα περιθώρια σύγκλισης των πλακών.

Ηλικία του ωκεάνιου φλοιού. Ο φλοιός κοντά στα ηπειρωτικά περιθώρια (μπλε) έχουν ηλικία περίπου 200 εκατ. χρόνια και γίνεται σταδιακά νεότερος προς τη μεσοωκεάνια ράχη όπου δημιουργείται σήμερα φλοιός. Photo: ΝΟΑΑ

   

Μεσοωκεάνιες ράχες

Μεσοωκεάνιες ράχες

Pillow λάβες

Pillow λάβες

Pillow λάβες

Υποθαλάσσια έκρηξη
Black smokers
Black smokers
Black smokers

Black smokers