Το λαχάρ (lahar) είναι Ινδονησιακός όρος για ένα μίγμα νερού και πυροκλαστικών υλικών που ρέει στις πλαγιές ενός ηφαιστείου ή σε κοιλάδες. Τα λαχάρ αναφέρονται επίσης και ως λασπορεύματα (mudflows) ή ροές κορημάτων (debris flows). Είναι εξαιρετικά επικίνδυνα διότι έχουν συμπεριφορά υγρού τσιμέντου και μεταφέρουν υλικά μεγέθους από στάχτη και λιθάρια μέχρι ογκόλιθους διαμέτρου >10 m.

Τα λαχάρ ποικίλουν σε διαστάσεις και ταχύτητα. Μικρά λαχάρ με πλάτος μερικών μέτρων και βάθος μερικών εκατοστών ρέουν με ταχύτητα μερικών μέτρων το δευτερόλεπτο. Μεγάλα λαχάρ με πλάτος εκατοντάδων μέτρων και βάθος δεκάδων μέτρων ρέουν με ταχύτητα δεκάδων μέτρων το δευτερόλεπτο, δηλαδή πολύ πιο γρήγορα για να μπορέσει να ξεφύγει κάποιος.

Καθώς το λαχάρ κατέρχεται από την πλαγιά του ηφαιστείου, αλλάζει διαρκώς το μέγεθος, η ταχύτητα και η ποσότητα υλικών και νερού που μεταφέρει. Στα πρώτα στάδια διαβρώνει τις πλαγιές του ηφαιστείου και τις κοιλάδες στις οποίες εισέρχεται. Η αρχική ροή μπορεί να περιέχει νερό από την τήξη χιονιού ή πάγου (εάν υπάρχουν) ή νερό από τα ρέματα τα οποία συναντά. Μεταφέροντας, λοιπόν, όλο και περισσότερα υλικά διάβρωσης και νερό μπορεί να μεγαλώσει σε μέγεθος έως και δέκα φορές. Καθώς όμως απομακρύνεται από το ηφαίστειο, η ενέργειά του μειώνεται και αποθέτει σταδιακά τα υλικά που μεταφέρει.

Τα λαχάρ μπορεί να είναι θερμά ή ψυχρά ανάλογα με τον τρόπο γένεσής τους. Η μέγιστη θερμοκρασία ενός λαχάρ είναι 100 ^oC  δηλαδή η θερμοκρασία βρασμού του νερού.

Λαχάρ (Αγία Ελένη, ΗΠΑ, 1982). Photo: Casadevall T.

Λαχάρ (El Palmar, Γουατεμάλα, 1989). Photo: USGS.

Λαχάρ (Redoubt, Αλάσκα, 1990). Photo: Miller T.

Λαχάρ (Pinatubo, Φιλιππίνες, 1991). Photo: van Western C & Daag AS.

Αποθέσεις λαχάρ (Pinatubo, Φιλιππίνες). Photo: van Western C & Daag AS.

Αποθέσεις λαχάρ (Μέστη, Έβρος). Photo: Σολδάτος Τ.

Μία ηφαιστειακή έκρηξη μπορεί να προκαλέσει άμεσα ή έμμεσα τη δημιουργία ενός ή περισσοτέρων λαχάρ. Τα λαχάρ δημιουργούνται με διάφορους τρόπους, όπως την τήξη χιονιού και πάγου από τις πυροκλαστικές ροές, τις έντονες βροχοπτώσεις που κινητοποιούν τα χαλαρά ηφαιστειακά υλικά, τη διάρρηξη λιμνών που σχηματίστηκαν καθώς οι πυροκλαστικές ροές έφραξαν το ποτάμιο σύστημα της περιοχής ή από κατολισθήσεις κορημάτων.

Τα λαχάρ συνδέονται σχεδόν πάντοτε με στρωματοηφαίστεια, διότι αυτά εκρήγνυνται βίαια και δημιουργούν πυροκλαστικές ροές. Επιπλέον, οι ψηλοί και απότομοι κώνοι τους είτε καλύπτονται από χιόνια, είτε έχουν στον κρατήρα κάποια λίμνη, είτε αποτελούνται από χαλαρά πυροκλαστικά υλικά που διαβρώνονται εύκολα, είτε τέλος τα πρανή τους εσωτερικά είναι ασταθή λόγω της αλλοιωσης από υδροθερμικά ρευστά.

Οι μηχανισμοί γένεσης ενός λαχάρ είναι διάφοροι:

• Τήξη χιονιού και πάγου από πυροκλαστικές ροές

  Οι πυροκλαστικές ροές είναι το συνηθέστερο αίτιο για τη γένεση ενός λαχάρ. Η θερμή πυροκλαστική ροή λειώνει γρήγορα μεγάλες ποσότητες χιονιού και πάγου και το νερό αναμιγνύεται με τα χαλαρά πυροκλαστικά υλικά με αποτέλεσμα τη δημιουργία λασπορευμάτων.

  Παραδείγματα: Nevado del Ruiz (Κολομβία, 1985), Αγία Ελένη (ΗΠΑ, 1980).

Nevado del Ruiz (Κολομβία, 1985). Η έκρηξη του ηφαιστείου δημιούργησε πυροκλαστικές ροές που έλειωσαν τα χιόνια που κάλυπταν το βουνό. Το λαχάρ που σχηματίστηκε διάνυσε μέσα σε δύο ώρες απόσταση μερικών δεκάδων χιλιομέτρων και κάλυψε την πόλη Armero και γειτονικά χωριά σκοτώνοντας 23.000 ανθρώπους. Photo: USGS.

Αγία Ελένη (ΗΠΑ, 1980). Η έκρηξη του ηφαιστείου δημιούργησε διάφορα λαχάρ. Ένα από αυτά διάνυσε 30 km μέσα σε 30 λεπτά. Στη βάση του ηφαιστείου η ταχύτητά του έφτανε τα 110 km/hr. Το βάθος του ήταν 2-9 m. Οι δύο πρώτες εικόνες δείχνουν το ηφαίστειο πριν και μετά την έκρηξη και τη δημιουργία λαχάρ. Photo: USGS.

• Τήξη πάγου από ροές λάβας

  Οι εκχύσεις λάβας που κινούνται αργά πάνω στο χιόνι, συνήθως δεν έχουν την ικανότητα να λειώνουν το χιόνι και τον πάγο τόσο γρήγορα ώστε να δημιουργηθούν μεγάλα λαχάρ. Αντίθετα, οι εκρήξεις λάβας κάτω από παγετώνες τήκουν τεράστιες ποσότητες πάγου και δημιουργούν εξαιρετικά μεγάλα λαχάρ. Αυτά τα λαχάρ στην Ισλανδία ονομάζονται joekulhlaups.

  Παράδειγμα: Vatnajoekull (Ισλανδία, 1996).

Παγετώνας Vatnajoekull (Ισλανδία, 1996). Η έκρηξη του ηφαιστείου ξεκίνησε κάτω από τον παγετώνα δημιουργώντας βυθίσματα, λόγω της τήξης, διαμέτρου μερικών χιλιομέτρων. Το λαχάρ που σχηματίστηκε, σε ορισμένα σημεία είχε πλάτος ένα χιλιόμετρο και παροχή ροής 15.000 κυβικά μέτρα το δευτερόλεπτο. Photo: USGS.

• Έντονες βροχοπτώσεις

  Η πλειονότητα των λαχάρ δημιουργείται από έντονες βροχοπτώσεις κατά τη διάρκεια ή μετά την έκρηξη. Το νερό της βροχής διαβρώνει εύκολα τα χαλαρά υλικά στις πλαγιές και τις κοιλάδες, αναμιγνύεται με αυτά και σχηματίζει καταστροφικά λαχάρ.

  Παράδειγμα: Pinatubo (Φιλιππίνες, 1991).

Pinatubo (Φιλιππίνες, 1991). Η έκρηξη δημιούργησε πυροκλαστικές ροές που γέμισαν τις κοιλάδες γύρω από το ηφαίστειο με πυροκλαστικά υλικά πάχους 200 m σε αποστάσεις 12-16 km. Ο τυφώνας που ενέσκυψε μετά την έκρηξη σχημάτισε καταστροφικά λαχάρ που σάρωσαν την περιοχή. Η ηφαιστειακή έκρηξη προκάλεσε το θάνατο 6 μόνο ανθρώπων, το λαχάρ όμως σκότωσε 1500. Photo: USGS.

• Διάρρηξη λιμνών

  Οι πυροκλαστικές ροές συχνά φράσσουν με τα υλικά τους το ποτάμιο σύστημα της περιοχής του ηφαιστείου με αποτέλεσμα να διαμορφωθούν λίμνες. Η διάρρηξη αυτών των λιμνών, εβδομάδες ή και μήνες μετά την έκρηξη, μπορεί να προκαλέσει λαχάρ. Η συνηθέστερη αιτία για να καταρρεύσει μία τέτοια λίμνη είναι η υπερχείλισή της και ή επακόλουθη διάβρωση των ιζημάτων που έως τότε λειτουργούσαν ως φράγμα.

  Παράδειγμα: Pinatubo (Φιλιππίνες, 1991).

Pinatubo (Φιλιππίνες, 1994). Τα πυροκλαστικά υλικά της έκρηξης του 1991 γέμισαν την κοιλάδα του ποταμού Pasig-Portrero (που ρέει από αριστερά προς δεξιά) με αποτέλεσμα να σχηματιστεί μία λίμνη. Μετά από μία βροχή η λίμνη υπερχείλισε, διάβρωσε τα χαλαρά υλικά και δημιούργησε ένα λαχάρ που σκότωσε 25 ανθρώπους. Photo: Newhall CG.

• Κατολισθήσεις

  Μερικά από τα μεγαλύτερα λαχάρ ξεκίνησαν ως κατολισθήσεις των πρανών των ηφαιστείων. Τα πρανή ενός ηφαιστείου μπορεί να είναι ασταθή, ειδικά σε περιπτώσεις που τα πετρώματα είναι αλλοιωμένα λόγω του υδροθερμικού συστήματος του ηφαιστείου. Έτσι, προκαλούνται συχνά κατολισθήσεις κυρίως από μεγάλους σεισμούς που δονούν το έδαφος, από πλευρικές εκρήξεις, από τη βροχή που διαποτίζει το έδαφος και το κάνει ακόμη πιο ασταθές, από τις ρωγμές που δημιουργούνται λόγω της ανόδου νέου μάγματος ή, τέλος, από τη δύναμη της βαρύτητας που παρασύρει τα πρανή.

  Παράδειγμα: Nevado del Huila (Κολομβία, 1994).

Nevado del Huila (Κολομβία, 1994). Ένας σεισμός μεγέθους 6.4 προκάλεσε εκτεταμένες κατολισθήσεις στα πρανή του ηφαιστείου, τα οποία ήταν υδροθερμικά αλλοιωμένα. Το επακόλουθο λαχάρ στην κοιλάδα Rio Paez κατέστρεψε αρκετά χωριά στις όχθες του ποταμού και σκότωσε μερικές εκατοντάδες ανθρώπους. Photo: USGS.

Τα λαχάρ έχουν μεγάλες οικονομικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Κατ΄αρχήν, αυτά τα λασπορεύματα, μεταφέροντας ογκόλιθους, κορμούς δέντρων και άλλα υλικά, παρασύρουν και καταστρέφουν με την ορμή τους ό,τι βρουν στην πορεία τους. Ακόμη και αν τα κτίρια ή καλλιεργήσιμη γη γλυτώσουν από τη μανία των λαχάρ, πιθανότατα θα θαφτούν από τη λάσπη και τα συντρίμματα. Καταστρέφοντας γέφυρες και δρόμους απομονώνουν τους κατοίκους και τους καθιστούν ευάλωτους σε άλλους κινδύνους της ηφαιστειακής δραστηριότητας. Τα υλικά τους μπορούν να γεμίσουν κοιλάδες, να αποτεθούν και να καλύψουν μεγάλες εκτάσεις ή να φράξουν ποτάμια, δημιουργώντας έτσι άμεσο κίνδυνο για πρόκληση νέων λαχάρ από επόμενες βροχοπτώσεις.

Τα λαχάρ...

...καταστρέφουν ό,τι βρούν στην πορεία τους. Photo: USGS.

...αποθέτουν τεράστιες ποσότητες ιζημάτων. Photo: USGS.

...φράσσουν ποτάμια. Photo: USGS.

...σκεπάζουν κοιλάδες και κατοικημένες περιοχές. Photo: USGS.

Το όρος Rainier βρίσκεται στην πολιτεία Washington (ΗΠΑ) και είναι το μεγαλύτερο ηφαίστειο της οροσειράς Cascades. Έχει ύψος 4.000 m και είναι καλυμμένο με παγετώνες. Η ηφαιστειακή του δράση τα τελευταία 10.000 χρόνια προκάλεσε τη δημιουργία 50 τουλάχιστον μεγάλων λαχάρ. Η πρόσφατη γεωλογική ιστορία έδειξε ότι κάθε 600 χρόνια δημιουργείται και ένα μεγάλο λαχάρ. Το πιο πρόσφατο λαχάρ συνέβη πριν από 500 χρόνια. Έτσι, μία πιθανή έκρηξη στο εγγύς μέλλον θα μπορούσε να αποβεί καταστροφική, δεδομένου ότι γύρω από το ηφαίστειο ζουν 300.000 άνθρωποι. Για το λόγο αυτό το ηφαίστειο παρακολουθείται στενά με την ελπίδα να αποφευχθεί οποιοσδήποτε κίνδυνος.

Το ηφαίστειο Rainier όπως φαίνεται από την κοντινή πόλη Tacoma. Photo: Topinka L.

Το ηφαίστειο όπως φαίνεται από το διάστημα. Διακρίνονται οι παγετώνες που το καλύπτουν. Photo: Wikipedia.

Χάρτης επικινδυνότητας του ηφαιστείου. Photo: Wikipedia.