Οι Πλινιακές εκρήξεις (plinian eruptions) είναι βίαια εκρηκτικά επεισόδια που παράγουν τεράστιες μεταγωγικές στήλες τέφρας και αερίων που ανέρχονται σε ύψος μέχρι και 45 km στη στρατόσφαιρα. Αυτός ο τύπος εκρήξεων πήρε το όνομά του από τον Πλίνιο το Νεότερο, Ρωμαίο πολιτικό, ο οποίος περιέγραψε λεπτομερώς την έκρηξη του Βεζουβίου το 79 μ.Χ. Η έκρηξη δημιούργησε μία τεράστια στήλη από τέφρα, καθώς επίσης πυροκλαστικές ροές και εκτεταμένες αποθέσεις στάχτης. Τα προϊόντα της έκρηξης έθαψαν τις γειτονικές πόλεις Πομπηία και Ηράκλεια (Herculaneum), και και έγιναν η αιτία για το θάνατο τουλάχιστον 2.000 ανθρώπων μεταξύ αυτών και του Πλίνιου του Πρεσβύτερου.

Πλινιακή έκρηξη (Αγία Ελένη, ΗΠΑ, 1980). Photo: Post A.

Πλινιακή έκρηξη (Spurr, Αλάσκα, 1992). Photo: McGimsey R.

Πλινιακή έκρηξη (Pinatubo, Φιλιππίνες, 1991). Photo: Clucas R.

Αυτές οι βίαιες και εντυπωσιακές πλινιακές εκρήξεις συνδέονται με δακιτικά και ρυολιθικά μάγματα (dacitic to rhyoliic magmas) πλούσια σε αέρια, τα οποία εκρήγνυνται από στρωματοηφαίστεια. Η διάρκεια των εκρήξεων ποικίλει πολύ και κυμαίνεται από ώρες έως μέρες. Οι πιο παρατεταμένες εκρήξεις συνδέονται με τα πιο όξινα μάγματα.

Ενίοτε Πλινιακές εκρήξεις έχουμε και σε βασαλτικά ηφαίστεια, στην περίπτωση που η διαφοροποίηση του μάγματος δημιουργεί όξινο μάγμα στο ανώτερο τμήμα του μαγματικού θαλάμου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η έκρηξη του ηφαιστείου Hekla (Ισλανδία) το 1947-48. Η ηφαιστειακή δράση του ηφαιστείου αυτού, κατά τα προηγούμενα 800 χρόνια, έδινε αρχικά βίαιες εκρήξεις από κίσσηρη που διαρκούσαν μερικές ώρες, και ακολούθως μακρές εκχύσεις βασαλτικής λάβας από τα κατώτερα τμήματα του μαγματικού θαλάμου.

Σε αντίθεση με τις στρομπόλιες και βουλκάνιες εκρήξεις, οι οποίες είναι μεμονωμένες και ασυνεχείς, οι πλινιακές εκρήξεις σχηματίζουν συνεχείς και παρατεταμένες εκρηκτικές στήλες. Επίσης, η εκρηκτική ηφαιστειακή δράση Πλινιακού τύπου είναι εντελώς διαφορετική από την ήπια εκχυτική ηφαιστειακή δράση τύπου Χαβάης. Εντούτοις, οι δύο τύποι εκρήξεων μοιάζουν στο ότι παράγουν συνεχείς και παρατεταμένες εκρηκτικές στήλες, οι οποίες στην πρώτη περίπτωση μεν είναι βίαιες, τεράστιες και πλούσιες σε όξινα πυροκλαστικά υλικά, ενώ στη δεύτερη περίπτωση αποτελούνται από πύρινους πίδακες (fire fountain) βασαλτικής λάβας. Ο λόγος είναι ότι και στις δύο περιπτώσεις τα αέρια έχουν περίπου τον ίδιο ρυθμό ανόδου μέσα στο μάγμα καθώς αυτό εξέρχεται από τον κεντρικό πόρο του ηφαιστείου.

Οι πλινιακές εκρήξεις σχηματίζουν μεγάλες εκρηκτικές στήλες, οι οποίες προωθούνται κυρίως από την ενέργεια που παράγει η διαστολή των αερίων και μεταγωγικά ρεύματα. Η ταχύτητα εξόδου των υλικών είναι της τάξης των μερικών εκατοντάδων μέτρων το δευτερόλεπτο. Μερικές στήλες φτάνουν το ύψος των 45 km περίπου. Η διασπορά της τέφρας είναι μεγάλη και καλύπτει ευρείες περιοχές, όπου το πάχος των αποθέσεων κίσσηρης και στάχτης είναι ομοιόμορφο. Συνήθως, η διασπορά είναι ασύμμετρη γύρω από το ηφαίστειο, καθόσον τα υλικά μεταφέρονται από τους ανέμους που επικρατούν.

Ασύμμετρη κατανομή του ηφαιστειακού νέφους καθώς παρασύρεται από τους ανέμους (Kliutsevckoi, Καμτσάτκα, 1994). Photo:

Ασύμμετρη κατανομή του ηφαιστειακού νέφους καθώς παρασύρεται από τους ανέμους (Αίτνα, Ιταλία, 2001). Photo: NASA.

Ασύμμετρη κατανομή του ηφαιστειακού νέφους καθώς παρασύρεται από τους ανέμους (Spurr, Αλάσκα, 1992). Photo: Stephens G.

Τα προϊόντα των πλινιακών εκρήξεων είναι κυρίως τεράστιοι όγκοι κίσσηρης (0.5-50 km³). Όμως τα καταστρεπτικότερα φαινόμενα είναι αυτά που συνοδεύουν τις πλινικές εκρήξεις όπως οι πυροκλαστικές ροές (ρεύματα κίσσηρης) και τα λαχάρ. Όταν η εκρηκτική στήλη καταρρεύσει σχηματίζονται καυτές πυροκλαστικές ροές που κατέρχονται τις πλευρές του ηφαιστείου με τεράστια ταχύτητα. Επιπλέον, με την προσθήκη νερού, που προέρχεται από την τήξη χιονιού ή πάγου, και την ανάμειξή του με τα πυροκλαστικά υλικά δημιουργούνται λασπορεύματα (λαχάρ), τα οποία έχουν τη συνοχή του τσιμέντου και ρέουν σαν μανιασμένοι χείμαρροι.

Σε μεγάλες πλινιακές εκρήξεις και καθώς ο μαγματικός θάλαμος κάτω από το ηφαίστειο αδειάζει, μπορεί να προκληθεί κατάρρευση του ηφαιστειακού οικοδομήματος και δημιουργία καλδέρας.

Εκτός από την κλασική έκρηξη του Βεζουβίου που χάρισε το όνομά της στον τύπο αυτών των εκρήξεων, άλλες ιστορικές πλινιακές εκρήξεις ήταν η Μινωική έκρηξη της Σαντορίνης (1613 π.Χ.), οι εκρήξεις των ηφαιστείων Tambora (Ινδονησία, 1815) και Krakatau (Ινδονησία, 1883) κ.ά. Κατά τον 20^ο αιώνα ονομαστές εκρήξεις είναι των ηφαιστείων Novarupta (Αλάσκα, 1912), Agung (Ινδονησία, 1963), Αγίας Ελένης (ΗΠΑ, 1980), El Chichon (Μεξικό, 1982), Spurr (Αλάσκα, 1992), Pinatubo (Φιλιππίνες, 1991) κ.ά.

Για το μηχανισμό της πλινιακής έκρηξης βλέπε το κεφάλαιο: 1.5. Μηχανισμός έκρηξης

Για τα ρεύματα κίσσηρης βλέπε το κεφάλαιο: 3.5.2. Ρεύματα κίσσηρης

Ο Βεζούβιος βρίσκεται στην παράκτια περιοχή του κόλπου της Νάπολι και 9 km ανατολικά της πόλης. Το κωνικό του σχήμα ξεχωρίζει στον ορίζοντα ιδίως όταν φαίνεται από τη θάλασσα. Ο Βεζούβιος είναι γνωστός κυρίως για την έκρηξη του 79 μ.Χ. που κατέστρεψε τις πόλεις Πομπηία και Ηράκλεια (Herculaneum). Από τότε έχει δώσει πολλές εκρήξεις και σήμερα θεωρείται ένα από τα πιο επικίνδυνα ηφαίστεια στον κόσμο δεδομένου ότι οι εκρήξεις του είναι βίαιες και ότι 3.000.000 άνθρωποι κατοικούν γύρω από αυτόν.

Ο Βεζούβιος είναι ένα στρωματοηφαίστειο αποτελούμενο από ένα κώνο που διαμορφώθηκε κατά την έκρηξη του 79 π.Χ. Ο κώνος περιβάλλεται από τα απότομα τοιχώματα μίας παλαιότερης καλδέρας, η οποία σχηματίστηκε πριν από 17.000 χρόνια, όταν κατέρρευσε το αρχικό οικοδόμημα, το όρος Somma.

Η διασπορά του εκρηκτικού νέφους. Photo: How it works.

Ο Βεζούβιος και τα υπολείμματα της καλδέρας που σχηματίστηκε μετά την κατάρρευση του όρους Somma.

Ο Βεζούβιος όπως φαίνεται από τη Νάπολι. Photo:

Ο Βεζούβιος και τα τοιχώματα της καλδέρας Somma. Πάνω αριστερά βρίσκεται η Νάπολι και κάτω δεξιά η Πομπηία. Photo: NASA.

Η έκρηξη του 79 μ.Χ. ήταν η πρώτη ηφαιστειακή έκρηξη για την οποία υπάρχει λεπτομερής περιγραφή. Ο Πλίνιος ο Νεότερος παρακολούθησε την έκρηξη από το Misenum, μία τοποθεσία 30 km δυτικά του ηφαιστείου, και την περιέγραψε σε δύο επιστολές προς τον ιστορικό Τάκιτο. Κατά την έκρηξη σκοτώθηκε και ο θείος του, Πλίνιος ο Πρεσβύτερος επιφανής Ρωμαίος ναύαρχος και φυσιογνώστης. Ο Πλίνιος περιέγραψε τους προηγηθέντες σεισμούς, την εκρηκτική στήλη, τις πτώσεις στάχτης, τις πυροκλαστικές ροές, τις επιπτώσεις της έκρηξης στους ανθρώπους, ακόμη και τσουνάμι.

Υπολογίζεται ότι η εκρηκτική στήλη έφτασε σε ύψος 32 km και ότι κατά την έκρηξη που διήρκησε 19 ώρες εκτινάχτηκαν 4 km³ στάχτης. Η πτώση της στάχτης και οι πυροκλαστικές ροές έθαψαν τις πόλεις της Πομπηίας και της Ηράκλειας. Η Πομπηία καταστράφηκε τόσο από τις πυροκλαστικές ροές, αλλά κυρίως από τις αποθέσεις στάχτης, επειδή βρίσκεται νοτιοανατολικά προς την πλευρά των επικρατούντων ανέμων. Το πάχος της στάχτης έφτασε τα 3 m σκεπάζοντας τα πάντα εκτός από τις σκεπές των σπιτιών. Η Ηράκλεια που βρίσκεται δυτικά καταστράφηκε κυρίως από τις πυροκλαστικές ροές.

Αναπαράσταση της έκρηξης του 79 μ.Χ. Photo:

Εκμαγεία θυμάτων στην Πομπηία. Photo: Lancevortex.

Η "κυρία με το δαχτυλίδι". Από ανασκαφή στην Ηράκλεια. Photo:

Για 1700 χρόνια οι δύο πόλεις ήταν θαμμένες και ξεχασμένες, μέχρι που ανακαλύφτηκαν τυχαία. Σήμερα οι ανασκαφές αποκάλυψαν το μεγαλύτερο μέρος τους παρέχοντας στοιχεία τόσο για τη φύση της έκρηξης όσο και για τη ζωή αλλά και τις συνθήκες θανάτου των κατοίκων τους.

Από τότε, ο Βεζούβιος έδωσε αρκετές ακόμη εκρήξεις με τελευταία το 1944.

"Η έκρηξη του Βεζούβιου όπως φαίνεται από τη Νάπολι, Οκτώβριος 1822". Λιθογραφία. Photo: Scrope.

Η έκρηξη του 1944. Photo: Vesuvioweb.

Ο κρατήρας του Βεζούβιου. Photo: Pastorius.