Το ηφαίστειο Nevado del Ruiz (Κολομβία) είναι ένα ενεργό στρωματοηφαίστειο με μακρά ιστορία σχηματισμού καταστροφικών λαχάρ από σχετικά μικρές εκρήξεις. Το 1595 ένα λαχάρ σάρωσε τις κοιλάδες των ποταμών Gualli και Lagunillas σκοτώνοντας 636 ανθρώπους. Το 1845 ένα τεράστιο λαχάρ πλημμύρισε την κοιλάδα του ποταμού Lagunillas για 70 km σκοτώνοντας 1000 ανθρώπους. Το Armero, αρχικά μικρό χωριό, ήταν κτισμένο πάνω στις αποθέσεις αυτού του λαχάρ. Το 1985 ήταν μια μεγάλη ζωντανή πόλη με 29.000 κατοίκους.

Στις 13 Νοεμβρίου 1985 η ιστορία έμελλε να επαναληφθεί, για τρίτη φορά μέσα σε 400 χρόνια, με μία άλλη έκρηξη και ένα φονικό λαχάρ που κατέκλυσε την κοιλάδα του ποταμού Lagunillas. Αυτή τη φορά πάνω από 23.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους και μέσα σε αυτούς οι περισσότεροι κάτοικοι του Armero. Η τραγική ειρωνεία είναι ότι με σωστό προγραμματισμό η τραγωδία θα είχε αποφευχθεί.

Το ηφαίστειο Nevado del Ruiz από την πόλη Manizales. Photo: Wikipedia.

Χάρτης ηφαιστειακής επικινδυνότητας του ηφαιστείου Nevado del Ruiz. Photo: USGS.

Το ηφαίστειο Nevado del Ruiz και η πόλη Armero.

Το ηφαίστειο Nevado del Ruiz (βέλος). Διακρίνεται ο μικρός κυκλικός κρατήρας του. Το κόκκινο χρώμα αντιστοιχεί σε χιονοσκεπείς περιοχές. Photo: Wikipedia.

Το ηφαίστειο Nevado del Ruiz βρίσκεται στην Κολομβία. Είναι το βορειότερο στρωματοηφαίστειο στην ηφαιστειακή αλυσίδα των Ανδεων στη δυτική πλευρά της Νότιας Αμερικής. Το ηφαιστειακό τόξο των Ανδεων σχηματίζεται από την προς ανατολάς κατάδυση της ωκεάνιας πλάκας Nazca κάτω από την ηπειρωτική πλάκα της Νοτίου Αμερικής.

Τέτοια στρωματοηφαίστεια δημιουργούν τυπικές πλινιακές εκρήξεις με πυροκλαστικές ροές που μπορούν να λιώσουν χιόνια και πάγοι κοντά στην κορυφή παράγοντας καταστροφικά λαχάρ.

Η θέση του ηφαιστείου Nevado del Ruiz στην Κολομβία και το ηφαιστειακό τόξο των Ανδεων. Photo: USGS.

Το ηφαίστειο Nevado del Ruiz με ύψος 5.400 m περίπου είναι το υψηλότερο από τα ηφαίστεια της Κολομβίας. Μολονότι απέχει μόνο 500 km από τον Ισημερινό, η κορυφή του καλύπτεται με 25 km² περίπου από χιόνια και πάγους. Nevado σημαίνει "χιονοσκεπές". Κατά τις εκρήξεις του 1595, 1845 και 1985 η τήξη των πάγων από τις πυροκλαστικές ροές σχημάτισε μεγάλες ποσότητες νερού. Ο κεντρικός κρατήρας του ηφαιστείου, Arenas, βρίσκεται στο βορειοανατολικό άκρο του παγετώνα και από αυτόν προήλθαν και οι τρεις προηγούμενες εκρήξεις. Έτσι, δεν αποτελεί έκπληξη ότι τα λαχάρ που δημιουργήθηκαν κατευθύνθηκαν στις κοιλάδες προς τα βορειοανατολικά του ηφαιστείου

Φρεατική έκρηξη του ηφαιστείου Nevado del Ruiz (Σεπτέμβριος 1985). Photo: NGDC.

Το Nevado del Ruiz στις 26 Νοεμβρίου 1985. Photo: Banks N.

Το ηφαίστειο Nevado del Ruiz. Photo: Jcatmp.

Ο κώνος του Nevado del Ruiz. Photo: Neto LL.

Πυροκλαστικές αποθέσεις στην κοιλάδα των νεκρών του Nevado del Ruiz. Photo: Lekiam5.

Λάβες στο Nevado del Ruiz. Photo: Willie1979.

Μετά από ένα διάστημα ενός έτους κατά το οποίο συνέβαιναν μικροί σεισμοί και φρεατικές εκρήξεις, ηφαίστειο Nevado del Ruiz εξεράγη βίαια στις 13 Νοεμβρίου 1985. Η πρώτη φρεατική έκρηξη συνέβη στις 3.05 μμ. και, δύο ώρες αργότερα, στάχτη και θραύσματα κίσσηρη έπεφταν στην πόλη Armero. Εντούτοις οι κάτοικοι του Armero δεν ανησύχησαν, διότι οι αρχές τους είχαν διαβεβαιώσει ότι δεν υφίσταται κανένας κίνδυνος. Ο Ερυθρός Σταυρός, όμως, διέταξε στις 7 μμ. την εκκένωση της πόλης, εντολή που ανακλήθηκε σύντομα διότι οι πτώσεις στάχτης σταμάτησαν.

Στις 9.08 μμ. και καθώς η ηρεμία επανέρχονταν στην πόλη, μία βίαιη μαγματική έκρηξη στον κεντρικό κρατήρα (όλες οι προηγούμενες εκρήξεις ήταν φρεατικές) δημιούργησε πληθώρα πυροκλαστικών ροών και πτώσεων τέφρας, οι οποίες κάλυψαν την κορυφή με αποθέσεις πάχους 8 m. Οι πυροκλαστικές ροές και οι μεγακυματισμοί διέβρωσαν και αναμείχτηκαν με τα χιόνια και τους πάγους, λιώνοντας το 10% του καλύμματος πάγου του ηφαιστείου. Τα μίγματα νερού, πάγου, πυροκλαστικών υλικών και συντριμμάτων ξεχύθηκαν με τη μορφή, αρχικά, μικρών λαχάρ από την κορυφή και τις πλαγιές του ηφαιστείου.

Έκρηξη του ηφαιστείου Nevado del Ruiz. Photo: Pierson T.

Οι πυροκλαστικές ροές λιώνουν τα χιόνια και τους πάγους (κοιλάδα Guali).  Photo: Marco J.

Δημιουργούνται λαχάρ στη βάση του ηφαιστείου (κοιλάδα Guali). Photo: Banks N.

Τα λαχάρ μεγαλώνουν κατά τη διαδρομή τους λόγω της διάβρωσης (κοιλάδα Guali). Photo: Janda R.

Τα χωριά που βρίσκονται ψηλότερα από τις όχθες των ποταμών σώζονται (κοιλάδα Guali). Photo: Janda R.

Τα χωριά στις κοιλάδες καταστρέφονται. Στη φωτογραφία η πόλη Armero καλυμμένη από λάσπη (κοιλάδα Lagunillas). Photo: Marco J.

Μετά από διαδρομή μερικών km και διαβρώνοντας χαλαρά υλικά, τα λαχάρ κατέκλυσαν τις έξι μεγάλες κοιλάδες της περιοχής. Ρέοντας με μέση ταχύτητα 60 km/hr συνέχισαν να διαβρώνουν τα ποτάμια υλικά και να αποψιλώνουν τη βλάστηση. Ενσωματώνοντας νερό και υλικά από τις κοίτες των ποταμών τα λαχάρ μεγάλωναν διαρκώς (μέχρι και 4 φορές από το αρχικό μέγεθος) έχοντας πάχος που έφτανε και τα 50 m.

Όσα χωριά ήταν κτισμένα ψηλότερα από τις όχθες των ποταμών διέφυγαν τη μανία των λασπορευμάτων. Αλλα χωριά όπως το χωριό Chinchina στις όχθες του ποταμού Cauca κατακλύστηκαν από τις λάσπες θρηνώντας 2.000 περίπου θύματα. Όμως ο κύριος όγκος των λαχάρ διοχετεύθηκε στις κοιλάδες Gauli και Lagunillas, με την τελευταία να οδηγεί κατευθείαν πάνω στην πόλη του Armero.

Τα λαχάρ στην κοιλάδα Lagunillas. Photo: Janda R.

Μόνο η βάση απέμεινε από αυτό το σπίτι στην κοιλάδα Lagunillas. Photo: Pierson T.

Ογκόλιθοι μεταφέρθηκαν από τα λαχάρ σε απόσταση 60 km από το ηφαίστειο. Photo: Pierson T.

Εν τω μεταξύ, οι κάτοικοι του Armero δεν είχαν πάρει τίποτα είδηση, διότι η δυνατή καταιγίδα που έπεφτε στην περιοχή εμπόδιζε την ορατότητα και έτσι η έκρηξη δεν είχε γίνει αντιληπτή. Δύο ώρες μετά την έκρηξη, στις 11.25 μμ., και αφού τα λαχάρ διάνυσαν απόσταση 75 km από το ηφαίστειο, έφτασαν στην πόλη του Armero. Η καταστροφή ήταν ξαφνική και ολοκληρωτική. Μέσα σε μισή ώρα ισοπεδώθηκαν τα περισσότερα σπίτια και σκοτώθηκαν τα τρία τέταρτα του πληθυσμού.

Το Armero πριν και μετά την καταστροφή. Photo: Armero.

Η πόλη Armero καλυμμένη από λάσπη.  Photo: Banks N.

Η πόλη Armero καλυμμένη από λάσπη. Photo: Banks N.

Την επόμενη μέρα, 14 Νοεμβρίου 1985, όταν έφτασαν τα σωστικά συνεργεία, οι σκηνές που εκτυλίχθηκαν ήταν απερίγραπτα τραγικές. Μέσα σε μια θάλασσα γκρίζας λάσπης που κάλυπτε όλη την πόλη υπήρχαν ανακατεμένα συντρίμμια σπιτιών, αναποδογυρισμένα αυτοκίνητα, δέντρα και ακρωτηριασμένα πτώματα. Οι τραυματισμένοι επιζώντες καλούσαν αγωνιωδώς σε βοήθεια, ενώ οι διασώστες κατέβαλαν υπεράνθρωπες προσπάθειες για να τους βγάλουν από τη λάσπη.

Συνολικά, περίπου 23.000 άνθρωποι και 15.000 ζώα έχασαν τη ζωή τους. Επιπλέον, 4.500 άνθρωποι τραυματίστηκαν και 8.000 έμειναν άστεγοι. Το κόστος της καταστροφής υπολογίστηκε σε 1 δις δολάρια, περίπου το 1/5 του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος της Κολομβίας.

Σκηνές από την τραγωδία του Armero.

Η καταστροφή του Armero ήταν μία τραγωδία που θα μορούσε να αποφευχθεί. Για ένα χρόνο πριν την 13^η Νοεμβρίου 1985 η ηφαιστειακή και σεισμική δραστηριότητα του ηφαιστείου ανησυχούσε τους κατοίκους αλλά όχι τις αρχές του Armero. Δεδομένου ότι η Κολομβία δεν διέθετε κατάλληλο εξοπλισμό και εξειδικευμένο προσωπικό για την παρακολούθηση του ηφαιστείου, η βοήθεια ήρθε από το εξωτερικό. Μία ομάδα επιστημόνων και δημοσιογράφων επισκέφτηκε το ηφαίστειο το Φεβρουάριο 1985 και δημοσίευσε την αναφορά της στον τοπικό τύπο. Μέχρι τον Ιούλιο είχε εγκατασταθεί ένα σεισμολογικό δίκτυο που θα κατέγραφε την κίνηση του μάγματος κάτω από το ηφαίστειο.

Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών παρείχε χρήματα για τη χαρτογράφηση των περιοχών με τη μεγαλύτερη επικινδυνότητα. Ο χάρτης ήταν έτοιμος στις 7 Οκτωβρίου, όμως μόνο δέκα αντίγραφα μοιράστηκαν. Με βάση τα αποτελέσματα της έρευνας το Γεωλογικό Ινστιτούτο της Κολομβίας (INGEOMINAS) δήλωσε ότι μία μέτρια έκρηξη θα προκαλούσε, με βεβαιότητα 100%, λασπορεύματα με μεγάλο κίνδυνο για το Armero, Ambalema και την κοιλάδα του ποταμού Chinchina.

Εντούτοις, κάποιοι κυβερνητικοί αξιωματούχοι αγνόησαν την αναφορά ως "πολύ ανησυχητική" και οι αρχές δεν έκαναν τίποτα για να σχεδιάσουν εκκένωση της πόλης σε περίπτωση ανάγκης. Στις 10 Νοεμβρίου ξεκίνησε σειρά σεισμών κάτω από το ηφαίστειο. Αυτό ανάγκασε μία ομάδα επιστημόνων να ανέβει στον κρατήρα στις 12 Νοεμβρίου. Όμως, δεν είδαν κάτι ανησυχητικό και έτσι και αυτοί δεν πρότειναν να εκκενωθεί η πόλη.

Τα 23.000 θύματα της επόμενης μέρας θα υπογράμμιζαν την τραγική αποτυχία στη δεύτερη φονικότερη ηφαιστειακή έκρηξη του εικοστού αιώνα, μετά από αυτήν του όρους Πελέ (Μαρτινίκα) το 1902.