Η ηφαιστειότητα στην περιοχή της Σαντορίνης ξεκίνησε πριν από 2-2.5 Ma περίπου. Τότε η Σαντορίνη ήταν ένα μικρό νησί αποτελούμενο από μεταμορφωμένα πετρώματα. Η ηφαιστειακή δραστηριότητα περιλαμβάνει κυρίως πλινιακές εκρήξεις, εκχύσεις λαβών και κώνους σκωριών. Περιληπτικά, τα σημαντικότερα στάδια της ηφαιστειακής δράσης και δημιουργίας της Σαντορίνης είναι τα εξής:

Η προ-ηφαιστειακή Σαντορίνη. Photo: Ανδρουλάκης & Βουγιουκαλάκης.

Το ασβεστολιθικό υπόβαθρο στον Προφήτη Ηλία. Photo: Σολδάτος Τ.

Το σχιστολιθικό υπόβαθρο στην περιοχή του Αθηνιού, κάτω από τα προϊόντα της Μινωικής έκρηξης. Photo: Σολδάτος Τ.

Τα παλαιότερα ηφαιστειακά πετρώματα βρίσκονται στην περιοχή του Ακρωτηρίου και των Χριστιανών. Αποτελούνται από δακιτικές λάβες, οι οποίες με τη μορφή θόλων εξήλθαν από το θαλάσσιο πυθμένα και σχημάτισαν τα νησιά των Χριστιανών και πιθανότατα ένα νησί στην περιοχή του Ακρωτηρίου. Τα ηφαιστειακά προϊόντα είναι έντονα αλλοιωμένα από υδροθερμική δράση. Από απολιθώματα που βρέθηκαν στους τόφφους συνάγεται ότι η ηλικία των σχηματισμών του Ακρωτηρίου είναι τουλάχιστον 2 Ma.

Τα ηφαίστεια των Χριστιανών και του Ακρωτηρίου. Photo: Ανδρουλάκης & Βουγιουκαλάκης.

Υαλοκλαστικές αποθέσεις στην περιοχή του Ακρωτηρίου (Φάρος). Photo: Σολδάτος Τ.

Λάβες στην περιοχή του Ακρωτηρίου (Φάρος). Photo: Σολδάτος Τ.

Τα νησάκια των Χριστιανών περίπου 20 km νοτιοδυτικά της Σαντορίνης.

Τα νησάκια των Χριστιανών όπως φαίνονται από τη Σαντορίνη. Photo: Καπούτσης ΚΠ.

Η νησίδα Χριστιανή. Photo: Καπούτσης ΚΠ.

Στα 530-430 Ka σχηματίζεται ένα μεγάλο ηφαίστειο στο βόρειο μέρος. Ονομάζεται ηφαίστειο της Περιστερίας. Σήμερα, τα υπολείμματα αυτού του ηφαιστείου αντιπροσωπεύονται από το Μικρό Προφήτη Ηλία και το Μεγάλο Βουνό. Τα προϊόντα είναι ανδεσιτικές λάβες.

Συγχρόνως, μικρότερα ηφαιστειακά κέντρα δραστηριοποιούνται νοτιότερα στον Μπάλο, Κόκκινη Παραλία και Κοκκινόπετρα σχηματίζοντας κώνους σκωριών βασαλτικής και ανδεσιτικής σύστασης.

Το ηφαίστειο της Περιστερίας. Photo: Ανδρουλάκης & Βουγιουκαλάκης.

Τα τοιχώματα της σημερινής καλδέρας αποκαλύπτουν το εσωτερικό και τις λάβες του ηφαιστείου της Περιστερίας. Διακρίνεται μία μεταγενέστερη φλέβα τροφοδοσίας. Photo: Σολδάτος Τ.

Κώνος σκωριών στην Κόκκινη Παραλία. Photo: Σολδάτος Τ.

Στα 350-250 Ka δημιουργείται το ασπιδόμορφο ηφαίστειο της Θήρας, περίπου στο κέντρο της σημερινής καλδέρας, με εκχύσεις λαβών, οι οποίες ένωσαν τα προηγούμενα ηφαιστειακά κέντρα σχηματίζοντας ένα ενιαίο νησί. Το ηφαίστειο της Θήρας δημιουργεί επίσης ένα κύκλο πλινιακών ηφαιστειακών εκρήξεων με προϊόντα σκωρίες και κίσσηρη (Κατώτερη Κίσσηρη). Τα προϊόντα είναι ανδεσιτικής έως ρυοδακιτικής σύστασης. Ο κύκλος αυτός και η δραστηριότητα του ηφαιστείου της Θήρας κλείνει περίπου στα 200-180 Ka με το σχηματισμό μίας πρώτης καλδέρας.

Το ηφαίστειο της Θήρας. Photo: Ανδρουλάκης & Βουγιουκαλάκης.

Τα προϊόντα του ηφαιστείου της Θήρας διακρίνονται στην περιοχή του ακρωτηρίου Αλωνάκι κοντά στα Φηρά. Photo: Σολδάτος Τ.

Μετά τα 180 Ka ακολουθεί ένας άλλος κύκλος ηφαιστειακής δράσης, ο οποίος κλείνει με τη μεγάλη Μινωική έκρηξη το 1613 π.Χ. και το σχηματισμό της σημερινής καλδέρας. Τα προϊόντα είναι βασαλτικής-ανδεσιτικής έως ρυοδακιτικής σύστασης. Ο κύκλος αυτός περιλαμβάνει, χοντρικά, τα εξής επεισόδια:

Το ηφαίστειο του Σκάρου. Photo: Ανδρουλάκης & Βουγιουκαλάκης.

Το ασπιδόμορφο ηφαίστειο του Σκάρου. Photo: Σολδάτος Τ.

Ο κόκκινος ιγκνιμβρίτης στην περιοχή της Οίας. Photo: Σολδάτος Τ.

Κώνος σκωριών στο Μεγάλο Βουνό. Photo: Σολδάτος Τ.

Δακτύλιος τόφφων στο ακρωτήριο Κολούμπου. Photo: Σολδάτος Τ.