Η φοβερή Μινωική έκρηξη, πριν 3700 χρόνια, κατακρήμνισε το ηφαίστειο της Στρογγύλης και δημιούργησε τη σημερινή καλδέρα αφήνοντας πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας ένα δακτυλίδι από νησιά, τη Θήρα, τη Θηρασία και το Ασπρονήσι. Μετά τη δημιουργία της καλδέρας δακιτικό μάγμα άρχισε να αναβλύζει στον πυθμένα της θάλασσας χτίζοντας ένα ηφαιστειακό βουνό που θα αποτελέσει τα θεμέλια των Καμένων.

Η Σαντορίνη σήμερα. Photo: Ανδρουλάκης & Βουγιουκαλάκης.

Σχηματική τομή του στερεού φλοιού στη Σαντορίνη. Photo: ΙΜΠΗΣ.

Η δημιουργία της Παλαιάς και Νέας Καμένης.

Ηφαιστειολογικός χάρτης των νησιών Παλαιά και Νέα Καμένη. Photo: ΙΜΠΗΣ.

Δορυφορική εικόνα. Photo: Volcano Discovery.

Υβριδικός χάρτης των νησιών Παλαιά και Νέα Καμένη με βάση το γεωλογικό και τη δορυφορική εικόνα. Photo: Σολδάτος Τ.

Ιερά

Η πρώτη ιστορική καταγραφή της ηφαιστειακής δραστηριότητας στη Σαντορίνη από το Στράβωνα. Σχηματισμός ενός μικρού νησιού στο κέντρο της καλδέρας που ονομάστηκε Ιερά. Το νησάκι διαβρώθηκε από τα κύματα και έμεινε ως ύφαλος έως πρόσφατα με το όνομα Μπάγκος.

Η έκρηξη του 197 π.Χ. Photo: ΙΜΠΗΣ.

46-47 μ.Χ.

Λάβες Θείας

Δημιουργείται το νησί Θεία που αποτελεί τη βάση της Παλαιάς Καμένης. Ο κατακερματισμός του από ρήγματα και η κατακρήμνιση των ακτών του δίνει στο νησί τη σημερινή μορφή της Παλαιάς Καμένης.

Η έκρηξη του 46-47 μ.Χ. Photo: ΙΜΠΗΣ.

Οι λάβες του 46-47 μ.Χ. (Θείας) σχηματίζουν ένα θόλο λάβας (Παλαιά Καμένη). Photo: Σολδάτος Τ.

Η κατακόρυφη τομή του θόλου λάβας αποκαλύπτει το εσωτερικό του, όπου διακρίνεται η περιστροφική κίνηση του μάγματος (Παλαιά Καμένη). Photo: Σολδάτος Τ.

726

Λάβες Αγίου Νικολάου

Βίαιη έκρηξη δημιουργεί στάχτη και κίσσηρη που διασπείρονται σε όλο το Αιγαίο και τη Μικρά Ασία. Η έκρηξη συμπίπτει χρονικά με τη διαμάχη εικονολατρών-εικονοκλαστών στο Βυζάντιο και ερμηνεύεται ως ένδειξη της οργής του Θεού. Επακόλουθες ροές λάβας παρατηρούνται σήμερα βόρεια από τον όρμο του Αγίου Νικολάου.

Η έκρηξη του 726. Photo: ΙΜΠΗΣ.

Οι λάβες του 726 (Αγίου Νικολάου) βόρεια του ομώνυμου όρμου. Από πίσω διακρίνονται οι λάβες της Θείας (Παλαιά Καμένη). Photo: Σολδάτος Τ.

Ο όρμος του Αγίου Νικολάου με τις θερμές πηγές (Παλαιά Καμένη). Photo: Σολδάτος Τ.

Η Παλαιά Καμένη, όπως φαίνεται από τη Νέα Καμένη. Photo: Σολδάτος Τ.

1570-1573

Λάβες Μικρής Καμένης

Από μία περιοχή κοντά στον ύφαλο Μπάγκο εκχύνεται μάγμα και δημιουργείται η Μικρή Καμένη.

Η έκρηξη του 1570-1573. Photo: ΙΜΠΗΣ.

Το μονοπάτι από το λιμανάκι της Ερινιάς ξεκινά από τις λάβες του 1570-1573 (Μικρής Καμένης), οι οποίες ως παλαιότερες έχουν αναπτύξει βλάστηση (Νέα Καμένη). Photo: Σολδάτος Τ.

Λάβες Νέας Καμένης

Προηγούνται σεισμικές δονήσεις. Ακολουθεί ανύψωση του πυθμένα και σχηματισμός ενός νησιού που ονομάζεται Ασπρονήσι, και που είναι σκεπασμένο με λευκή κίσσηρη και θαλάσσια όστρακα. Μετά από μία εβδομάδα σχηματίζεται δίπλα μία νέα νησίδα από μαύρη λάβα, το Μαυρονήσι. Οι επακόλουθες εκρήξεις σχηματίζουν τη Νέα Καμένη. Στον κόλπο Βουλκάνου υπάρχουν πολλές θερμές πηγές, όπου οι κάτοικοι κάνουν λουτροθεραπείες.

Η έκρηξη του 1707-1711. Photo: ΙΜΠΗΣ.

Χαρακτικό που απεικονίζει τη Σαντορίνη μετά την έκρηξη του 1707-1711. Photo: Olivier GA (1801).

Λάβες Γεωργίου, Αφρόεσσας και νησίδων Μάη

Στις ανατολικές ακτές της Νέας Καμένης αυξάνεται η θερμοκρασία της θάλασσας. Ακολουθούν εκχύσεις λάβας και εκρήξεις. Οι μεγάλες ποσότητες λάβας που παράγονται τριπλασιάζουν την επιφάνεια της Νέας Καμένης. Ένα στενό κανάλι, τα Κόκκινα Νερά, χωρίζει τη Μικρή και τη Νέα Καμένη. Ο βασικός κρατήρας ονομάζεται Γεώργιος, προς τιμήν του τότε βασιλέα των Ελλήνων Γεωργίου του Α΄. Δύο άλλα ηφαιστειακά κέντρα παράγουν λάβες και θόλους: η Αφρόεσσα και οι νησίδες του Μάη. Οι τελευταίες βρίσκονται σήμερα βυθισμένες κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας.

Η έκρηξη του 1866-1870. Photo: ΙΜΠΗΣ.

Οι Καμένες στις 23 Μαρτίου 1866. Με χρώμα σημειώνονται τα ενεργά ηφαιστειακά κέντρα και η περιοχή όπου η θάλασσα έχει θερμανθεί έντονα. Photo: Perthes J (1866).

Ηφαιστειακή βολίδα εκτοξευμένη από τον κρατήρα του Γεωργίου κατά την έκρηξη του 1866-1870. Photo: Fouque F (1879).

Ο κρατήρας του Γεωργίου. Photo: Σολδάτος Τ.

Μέσα στον κρατήρα Γεωργίου. Photo: Σολδάτος Τ.

Οι λάβες του Γεωργίου στον όρμο των Ταξιαρχών. Photo: Σολδάτος Τ.

Λάβες Δάφνης

Στην περιοχή των Κόκκινων Νερών η θερμοκρασία της θάλασσας αυξάνει και το χρώμα της αλλάζει. Οι ανατολικές ακτές της Νέας Καμένης βυθίζονται. Ακολουθούν φρεατικές εκρήξεις που μετατρέπονται σε εκρηκτικές στήλες ύψους έως 3.200 m με στάχτη και κομμάτια λάβας. Εκχύσεις λάβας από τους κρατήρες της Δάφνης σχηματίζουν δύο βραχίονες που περιβάλλουν τη Μικρή Καμένη και την ενώνουν με τη Νέα Καμένη. Το όνομα Δάφνη δόθηκε προς τιμήν του πρώτου πολεμικού πλοίου που κατέφτασε μετά την έκρηξη. Προς το τέλος της περιόδου αυτής σχηματίζεται ένας μικρός θόλος λάβας ο Ναυτίλος.

Η έκρηξη του 1925-1928. Photo: ΙΜΠΗΣ.

Η έκρηξη του 1925-1928 φωτογραφημένη από τα Φηρά. Photo: ΙΜΠΗΣ.

Ο κρατήρας της Δάφνης εν εκρήξει. Photo: ΙΜΠΗΣ.

Οι λάβες του 1925-1928 (Δάφνης) στο λιμανάκι της Ερινιάς. Photo: Σολδάτος Τ. 

Ο κρατήρας της Δάφνης. Photo: Σολδάτος Τ. 

Ο σεισμολογικός σταθμός της Νέας Καμένης πάνω στις λάβες της Δάφνης. Photo: Σολδάτος Τ. 

Λάβες Κτενά, Φουκέ, Σμιθ, Ρεκ και Νίκης

Στον όρμο του Αγίου Γεωργίου παρατηρείται αύξηση της θερμοκρασίας της θάλασσας και καθίζηση των ακτών. Ακολουθεί υποθαλάσσια έκρηξη και σχηματισμός ενός μικρού θόλου, τον οποίο οι ηφαιστειολόγοι βαπτίζουν Τρίτωνα, καθώς θαυμάζουν την ανάδυσή του από τη θάλασσα παρόμοια με αυτή του μυθικού θαλάσσιου δαίμονα. Ένα άλλο κέντρο δημιουργεί θόλο και ρεύματα λάβας που καλύπτουν τον Τρίτωνα. Τους δίνεται το όνομα του Κτενά, προς τιμήν ενός σπουδαίου γεωλόγου και μελετητή των εκρήξεων της Σαντορίνης. Ένας άλλος θόλος δημιουργεί τις λάβες Φουκέ, προς τιμήν ενός Γάλλου φυσιοδίφη, μελετητή της Σαντορίνης. Ακολουθούν οι λάβες του Σμιθ και του Ρεκ, προς τιμήν δύο Αμερικανών ηφαιστειολόγων που μελέτησαν την έκρηξη του 1925. Τέλος το Νοέμβριο του 1940 δημιουργούνται οι λάβες της Νίκης, προς τιμήν των νικών του ελληνικού στρατού στην Αλβανία.

Η έκρηξη του 1939-1941. Photo: ΙΜΠΗΣ.

Ο θόλος Φουκέ. Photo: Κόκκορος Π (1939).

Ο θόλος της Νίκης. Photo: Σολδάτος Τ. 

Οι λάβες του 1939-1941. Photo: Σολδάτος Τ. 

Οι λάβες του 1939-1941 προς την πλευρά της Παλαιάς Καμένης. Μπροστά οι λάβες του 1866-1870. Photo: Σολδάτος Τ. 

1950

Λάβες Λιάτσικα

Η τελευταία ηφαιστειακή έκρηξη στη Σαντορίνη και σε όλον τον ελληνικό χώρο εκδηλώνεται τον Ιανουάριο του 1950. Έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα εκτινάσσει τέφρα και βολίδες σε ύψος 1000 m. Ακολουθούν εκχύσεις λάβας που σχηματίζουν τα νεότερα ηφαιστειακά πετρώματα της Ελλάδας, τις λάβες Λιάτσικα, στη μνήμη ενός γεωλόγου μελετητή της Σαντορίνης.

Η έκρηξη του 1950. Photo: ΙΜΠΗΣ.

Η έκρηξη του 1950. Photo: Ιωακειμίδης Μ (1950).

Οι λάβες του 1950 (Λιάτσικα), τα νεότερα ηφαιστειακά πετρώματα στην Ελλάδα. Photo: Σολδάτος Τ. 

Η Νέα Καμένη, όπως φαίνεται από τα Φηρά. Photo: Σολδάτος Τ.