Το υποθαλάσσιο ηφαίστειο του Κολούμπου βρίσκεται περίπου 8 km βορειοανατολικά της Σαντορίνης. Έχει ελλειπτικό σχήμα, υψώνεται 300 m από το βυθό και στο κέντρο του και στο κέντρο του υπάρχει μία καλδέρα διαμέτρου 3 km και βάθους 500 m. Εκτός από το κεντρικό ηφαίστειο υπάρχουν άλλοι 12 περίπου μικρότεροι κώνοι.

Η Σαντορίνη και το ηφαίστειο Κολούμπος στα βορειοανατολικά. Photo: Thera Expedition.

Ψευδοφωτογραφία της Σαντορίνης και του ηφαιστείου Κολούμπος. Photo: ΙΜΠΗΣ.

Βαθυμετρικός χάρτης του ηφαιστείου Κολούμπος. Photo: Thera Expedition.

Το ηφαίστειο του Κολούμπου έδωσε το Σεπτέμβριο του 1650 τη μοναδική ιστορική έκρηξη έξω από το χώρο της καλδέρας της Σαντορίνης. Προηγήθηκε έντονη σεισμική δραστηριότητα. Σταδιακά η ήπια έξοδος δακιτικού-ανδεσιτικού μάγματος οικοδόμησε ένα υποθαλάσσιο ηφαίστειο διαμέτρου 30 km και ύψους 300 m, του οποίου η κορυφή μόλις ξεπρόβαλε από την επιφάνεια της θάλασσας. Ακολούθησε μία τεράστια και βίαιη έκρηξη, η οποία εκτίναξε περίπου 2 km³ τέφρας σε ύψος χιλιάδων μέτρων. Η ελαφρόπετρα που επέπλεε έκανε τη γύρω θάλασσα να μοιάζει με στεριά. Η στάχτη ταξίδεψε ανατολικά μέχρι τη Μικρά Ασία. Το κεντρικό τμήμα του ηφαιστείου κατακρημνίστηκε στον άδειο μαγματικό θάλαμο και σχηματίστηκε μία υποθαλάσσια καλδέρα διαμέτρου 3 km και βάθους 500 m. Η μικρή νησίδα που είχε μείνει πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας διαβρώθηκε γρήγορα από τα κύματα. Σήμερα, το ψηλότερο σημείο του ηφαιστείου βρίσκεται 18 m κάτω από τη θάλασσα.

Η δημιουργία της καλδέρας προκάλεσε τεράστια τσουνάμι ύψους 10 m που σάρωσαν τις ακτές της Σαντορίνης και του Αιγαίου. Εκείνο όμως που προκάλεσε ανθρώπινες απώλειες ήταν τα ηφαιστειακά αέρια. Τεράστιες ποσότητες υδροθείου απελευθερώθηκαν και προξένησαν το θάνατο 70 κατοίκων της Θήρας και πάνω 1000 ζώα. Οι κάτοικοι της Σαντορίνης για να ξορκίσουν το κακό έχτισαν κοντά στο ακρωτήριο του Κολούμπου την εκκλησία της "Παναγιάς του Καλού". Η έκρηξη του Κολούμπου είναι η μεγαλύτερη έκρηξη που εκδηλώθηκε στην Ανατολική Μεσόγειο την τελευταία χιλιετία.

Η καλδέρα του ηφαιστείου Κολούμπος. Photo: NOAA, Thera Expedition.

Η εκκλησία της "Παναγιάς του Καλού" κοντά στο ακρωτήριο του Κολούμπου. Photo: Σολδάτος Τ.

Το 2006 μία αποστολή του NOAA Ocean Explorer (National Oceanic and Atmospheric Administration) αποκάλυψε ότι στον πυθμένα του καλδερικού κρατήρα υπάρχει ένα σημαντικό υδροθερμικό πεδίο. Από τους υδροθερμικούς πόρους εξέρχονται υπέρθερμα υδροθερμικά ρευστά με μετρηθείσες θερμοκρασίες έως και 224 ^oC. Τα ρευστά αυτά έχουν αποθέσει πολυμεταλλικά σουλφίδια και θειικά άλατα και έχουν οικοδομήσει καμινάδες ύψους έως και 4 m. Επιπλέον, οι υδροθερμικοί πόροι είναι καλυμμένοι με ένα παχύ στρώμα από βακτηρίδια.

Υδροθερμικός πόρος στον κρατήρα του ηφαιστείου Κολούμπος απελευθερώνει αέρια. Photo: NOAA.

Υδροθερμική καμινάδα ύψους 4 m στον κρατήρα του ηφαιστείου Κολούμπος. Οι πλευρές της καμινάδας είναι καλυμμένες με μικροοργανισμούς. Photo: Thera Expedition.

Συσσωμάτωμα πολυμεταλλικών σουλφιδίων και θειικών αλάτων. Photo: NOAA.