1.        ΕΙΣΑΓΩΓΗ

1.2. Η φυσική γεωγραφία του πλανήτη μας

Στο παραπάνω εισαγωγικό δοκίμιο δόθηκε ο ορισμός της Φυσικής Γεωγραφίας ως επιστήμης που μελετά την επιφάνεια της γης και αναφέρθηκαν αρκετά αντικείμενα που αποτελούν μέρος της.

Επιχειρώντας μια φιλοσοφική προσέγγιση της επιστήμης της Φυσικής Γεωγραφίας μπορούμε να πούμε ότι η διαμόρφωση των συνθηκών της επιφάνειας του πλανήτη μας στην οποία διαβιεί ο άνθρωπος, οφείλεται στην επιρροή και αλληλεπίδραση τεσσάρων «σφαιρών επιρροής», τριών αβιοτικών και μιας βιοτικής. Έτσι αντικείμενο της Φυσικής Γεωγραφίας αποτελούν οι σύνδεσμοι και οι αλληλεπιδράσεις των τριών αβιοτικών σφαιρών δηλ. της ατμόσφαιρας, υδρόσφαιρας και λιθόσφαιρας, με τη βιόσφαιρα που αποτελεί το σύνολο των διαβιούντων στη γη οργανισμών (σχήμα 1.1).

Σχήμα 1.1.: Σχηματική αναπαράσταση της επιρροής και αλληλεπίδρασης των τριών αβιοτικών σφαιρών με τη βιόσφαιρα

Με τον όρο ατμόσφαιρα ονομάζουμε το στρώμα των αερίων που περιβάλει την γη. Η ατμόσφαιρα έχει αμφίδρομη επικοινωνία με την γήινη επιφάνεια ανταλλάσσοντας ποσότητες θερμότητας και υγρασίας από και προς αυτήν.

Η λιθόσφαιρα της γης αποτελεί το σταθερό υπόστρωμα στο οποίο αναπτύσσεται η ζωή και κατ’ επέκταση διαβιεί ο άνθρωπος. Το επιφανειακό στρώμα της χέρσου καλύπτεται κυρίως από εδάφη, δηλαδή χαλαρά υλικά πλούσια σε θρεπτικά συστατικά για τα φυτά και τους οργανισμούς που ζουν σ’ αυτά. Κύριο χαρακτηριστικό της λιθόσφαιρας είναι η υποδιαίρεσή της με βάση τη μορφολογία της σε διάφορους τύπους όπως ψηλά βουνά, λόφοι, πεδιάδες, νησιά, κλπ. Τα οποία προσφέρουν διαφορετικά φυσικά περιβάλλοντα για την διαβίωση του ανθρώπου.

Το νερό σε όλες του τις μορφές συνθέτει την υδρόσφαιρα. Ο κύριος όγκος του βρίσκεται στους ωκεανούς, υπάρχει όμως και στην ατμόσφαιρα με τη μορφή υδρατμών, στην επιφάνεια της λιθόσφαιρας με τη μορφή τρεχούμενου νερού σε ποτάμια ή σε τοπικές συγκεντρώσεις του με τη μορφή λιμνών. Επίσης υπάρχει και στα ανώτερα στρώματα της λιθόσφαιρας με την μορφή υπόγειου νερού.

Η βιόσφαιρα αντιπροσωπεύει όλους του ζώντες οργανισμούς του πλανήτη μας. Η ανάπτυξη των ζώντων οργανισμών της γης εξαρτάται από τα αέρια της ατμόσφαιρας (κυρίως οξυγόνο και διοξείδιο του άνθρακα) το νερό της υδρόσφαιρας και τα θρεπτικά συστατικά της λιθόσφαιρας. Γι αυτό και εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τις τρεις αβιοτικές σφαίρες (σχήμα 1.1.).

Αν θέλουμε να απλουστεύσουμε τα παραπάνω μπορούμε να πούμε ότι ένας Φυσικογεωγράφος ερευνητής ενδιαφέρεται και μελετά τέσσερις ζώνες της γήινης επιφάνειας (σχήμα 1.2). Πρώτη είναι η επιφάνεια του εδάφους που αποτελείται από το έδαφος και τους οργανισμούς που ζουν σ’ αυτό. Δεύτερη είναι η ανώτερη ζώνη του στερεού φλοιού της γης η οποία προσφέρει πετρώματα τα οποία υπόκεινται στην διάβρωση με αποτέλεσμα τη δημιουργία του γήινου αναγλύφου. Τρίτη είναι η ζώνη της ατμόσφαιρας με τα διάφορα μετεωρολογικά φαινόμενα και τέλος τέταρτη είναι η επιφανειακή ζώνη των νερών των ωκεανών στη ζώνη που τα κύματα επηρεάζουν το παράκτιο ανάγλυφο της χέρσου.

Σχήμα 1.2.: Το στρώμα της επιφάνειας της γης και των ωκεανών στο οποίο διαβιεί το σύνολο σχεδόν της ζωής στον πλανήτη. Περιλαμβάνει το έδαφος, το επιφανειακό στρώμα νερού των ωκεανών και το κατώτερο στρώμα της ατμόσφαιρας.

Αν επιπλέον στα παραπάνω προστεθεί και η έννοια του φυσικού περιβάλλοντος τότε το πολύ επιφανειακό στρώμα του εδάφους και τα πρώτα 100 μέτρα της θαλάσσιας και αέριας μάζας φιλοξενούν σχεδόν το σύνολο της ζωής του πλανήτη.