4. ΚΛΙΜΑ ΚΑΙ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ
4.4. Η γεωμορφολογική
εξέλιξη στα διάφορα κλίματα
Ο συσχετισμός μεταξύ μεγάλων
κλιματικών περιοχών και γεωμορφολογικών διεργασιών, ο οποίος βασίζεται
σε μια εμπειρική ταξινόμηση θα μπορούσε με μια πρώτη ματιά να φανεί
μια απλή διαδικασία. Κάτι τέτοιο όμως δεν είναι δυνατό για δύο κυρίως
λόγους.
Πρώτον, η κλιματική ταξινόμηση
είναι συνήθως ιδιαίτερα πολύπλοκη έτσι ώστε να μην μπορεί να συσχετιστεί
με γεωμορφολογικές διεργασίες.
Δεύτερον, οι σημερινές ενεργές
γεωμορφολογικές διεργασίες μιας περιοχής, δεν είναι απαραίτητα αυτές
που διαμόρφωσαν τη σημερινή της μορφολογία. Πολλά μορφολογικά χαρακτηριστικά
τέτοιων περιοχών έχουν κληρονομηθεί από παλαιότερες κλιματικές περιόδους
και ουσιαστικά αντιπροσωπεύουν σειρές κλιματικών κύκλων για τις περιοχές
αυτές.
Ο Budel (1969) πρότεινε δύο διαφορετικές προσεγγίσεις στη σχέση
κλίματος – γεωμορφολογίας.
Με τον όρο κλιματική
γεωμορφολογία αναφερόμαστε στις σημερινές ενεργές διεργασίες
που διαμορφώνουν το ανάγλυφο,
ενώ ο όρος κλιματογενετική
γεωμορφολογία εμπεριέχει μερικώς και το χρόνο σαν μια ακόμη
μεταβλητή.
Ο χάρτης του σχήματος 4.8. παρουσιάζει την κλιματική
επίδραση πάνω στο ανάγλυφο, οριοθετώντας τις κλιματογεωμορφολογικές
ζώνες του πλανήτη μας. Οι περιοχές αυτές ανταποκρίνονται σε μεγάλης
κλίμακας κλιματικές περιοχές και είναι οι εξής:
Σχήμα 4.8.: Κατανομή των παγκόσμιων Κλιματομορφολογικών
ζωνών.
I.
Η ζώνη των παγετωδών περιοχών, η οποία περιλαμβάνει τις πολικές
περιοχές και τις περιοχές των υψηλών ορέων.
II.
Η ζώνη των υπαρκτικών περιοχών, περιλαμβάνει τις περιοχές μεγάλου
γεωγραφικού πλάτους στις οποίες υπάρχουν παγωμένα εδάφη (permafrost) αλλά δεν καλύπτονται από παγοκάλυμμα.
III.
Η εύκρατη μέσου γεωγραφικού πλάτους ζώνη, περιλαμβάνει περιοχές
όπου η κοιλαδογένεση αποτελεί μια ήπια ενεργή διεργασία πάνω σε ένα
ανάγλυφο έντονα επηρεασμένο από προηγούμενες παγετώδεις περιόδους.
IV.
Η τροπική ζώνη με τη δημιουργία επιφανειών επιπέδωσης στις υγρές
(humid) ή εποχιακά υγρές περιοχές (Μουσώνων).
Θα πρέπει να αναφερθεί ότι
η παραπάνω ταξινόμηση ουσιαστικά αναφέρεται σε θερμοκρασιακές ζώνες,
οι οποίες σχετίζονται με σημερινά ή και παλαιότερα κλίματα. Δεν υπάρχει
όμως διαφοροποίηση μεταξύ υγρών και ξηρών κλιμάτων. Γι’ αυτό στην ταξινόμηση
αυτή δεν ξεχωρίζουν οι έρημοι του πλανήτη.
Το κενό αυτό προσπάθησε να
καλύψει με την ταξινόμησή του ο Stoddart (1969),
στην οποία λαμβάνει υπόψη του εκτός από το κλίμα και την φυτοκάλυψη
(σχήμα 4.9).
Οι σημερινές ή ακόμα και οι
πρόσφατες γεωμορφολογικές διεργασίες μπορούν επίσης να μελετηθούν με
βάση το παγκόσμιο σύστημα ταξινόμησης του γεωμορφολογικού αναγλύφου
όπως αυτό προτάθηκε από το Murphy (1968) (σχήμα 4.10).
Σχήμα 4.9.: Παγκόσμιες μορφοκλιματικές περιοχές
Σχήμα 4.10.: Οι παγκόσμιες περιοχές διάβρωσης και απόθεσης
όπως παρουσιάζονται στο παγκόσμιο σύστημα ταξινόμησης του γεωμορφολογικού
αναγλύφου του Murphy (1968).
Σ’ αυτό το σύστημα υπάρχουν
τρεις κατηγορίες δεδομένων οι οποίες προσδιορίζουν την κατανομή του
γεωμορφολογικού αναγλύφου. Η πρώτη περιλαμβάνει περιοχές με σαφή γεωλογική
δομή όπως τεκτονικές, ιζηματογενείς ή ηφαιστειακές. Η δεύτερη κατηγοριοποιεί
το τοπογραφικό ανάγλυφο σε πεδιάδες, λόφους, όροι κλπ., και η τρίτη
διαχωρίζει την επιφάνεια της γης σε περιοχές διάβρωσης και απόθεσης.
Με βάση τα παραπάνω προσδιορίζονται
οι παρακάτω τύποι γεωμορφολογικού αναγλύφου:
h.
Υγρού κλίματος (humid) γεωμορφολογικό ανάγλυφο.
Αποτελείται από περιοχές μεγάλης υδρογραφικής πυκνότητας, οι οποίες
δεν επηρεάστηκαν από παγετώνες κατά το Πλειστόκαινο.
d.
Ξηρού κλίματος (arid) γεωμορφολογικό ανάγλυφο.
Αποτελείται από περιοχές μικρής υδρογραφικής πυκνότητας, οι οποίες δεν
επηρεάστηκαν από παγετώνες κατά το Πλειστόκαινο.
g.
Παγετώδες γεωμορφολογικό ανάγλυφο. Αποτελείται από περιοχές που
καλύπτονταν από παγετώνες κατά το Πλειστόκαινο, πριν όμως από τις παγετώδεις
περιόδους του Würm – Wisconsin.
w.
Παγετώδες γεωμορφολογικό ανάγλυφο των Würm
& Wisconsin περιόδων. Αποτελείται από
περιοχές που καλύπτονταν από παγετώνες στις παγετώδεις περιόδους του
Würm – Wisconsin
οι οποίες όμως σήμερα δεν καλύπτονται.
i.
Γεωμορφολογικό ανάγλυφο παγοκαλυμμάτων. Αποτελείται από περιοχές
που σήμερα καλύπτονται από παγετώνες.
Μια ενδιαφέρουσα ανάλυση του
κλιματικού ρόλου στη συσχέτιση των γεωμορφολογικών διεργασιών παρουσιάζεται
στον πίνακα 4.4..
Με τον όρο μορφογενετικές
περιοχές ορίζονται από τον Peltier (1950) οι
περιοχές στις οποίες σειρές κλιματικών γεγονότων, που προσδιορίζουν
την ένταση και τη σπουδαιότητα των γεωμορφολογικών διεργασιών, δημιουργούν
ουσιαστικά παρόμοιο γεωμορφολογικό ανάγλυφο.
Πίνακας 4.4.
Κατηγορίες μορφογενετικών περιοχών και τα μορφολογικά χαρακτηριστικά
τους.
Μορφογενετική περιοχή
|
Εύρος μέσης ετήσιας
Θερμοκρασίας, 0C
|
Εύρος
μέσης ετήσιας βροχόπτωσης, cm
|
Μορφολογικά χαρακτηριστικά
|
Παγετώδης
|
0 – 20
|
0 – 115 cm
|
Παγετώδης διάβρωση
Αιολική δράση
|
Περιπαγετώδης
|
5 - 30
|
12 – 140 cm
|
Ισχυρή μετακίνηση μαζών
Ήπια έως ισχυρή αιολική δράση
Ασθενής δράση του ρέοντος νερού
|
Υπαρκτική
|
15 - 38
|
25 – 150 cm
|
Ήπια δράση του πάγου
Ήπια έως ασθενής αιολική δράση
Ήπια δράση του ρέοντος νερού
|
Ωκεάνια
|
35 - 70
|
130 – 190 cm
|
Ισχυρή μετακίνηση μαζών
Ήπια έως ισχυρή δράση του ρέοντος νερού
|
Υγρή
|
60 - 85
|
140 – 230 cm
|
Ισχυρή μετακίνηση μαζών
Μικρή δράση της απόπλυσης κλιτύων
Απουσία αιολικής δράσης
|
Εύκρατη
|
38 - 85
|
90 – 150 cm
|
Μέγιστη δράση του ρέοντος νερού
Ήπια μετακίνηση μαζών
Μικρή παγετώδης δράση στα ψυχρότερα τμήματα της περιοχής
Όχι συγκεκριμένη αιολική δράση εκτός από τις ακτές
|
Σαβάνα
|
10 - 85
|
65 – 130 cm
|
Ισχυρή έως ασθενής δράση του ρέοντος νερού
Ήπια αιολική δράση
|
Ημίξηρη
|
35 - 85
|
25 – 65 cm
|
Ισχυρή αιολική δράση
Ήπια έως ισχυρή δράση του ρέοντος νερού
|
Ξηρή
|
55 - 85
|
0 – 40 cm
|
Ισχυρή αιολική δράση
Ελάχιστη δράση του ρέοντος νερού και της μετακίνησης μαζών
|
|