5.        ΑΠΟΣΑΘΡΩΣΗ

5.3. Παράγοντες που επηρεάζουν τα οικοσυστήματα

Παγκόσμιες κλιματικές μεταβολές

Ίσως η μεγαλύτερη επίδραση του ανθρώπου στη γη να μην έχει γίνει αισθητή ακόμη. Οι παγκόσμιες κλιματικές μεταβολές είναι δυνατόν να μεταβάλουν τη ζωή των περισσότερων κατοίκων του πλανήτη. Κύρια αιτία των μεταβολών αυτών είναι η έκλυση αερίων που ευθύνονται για το φαινόμενο του θερμοκηπίου, από τις βιομηχανικές δραστηριότητες και τη καύση ανθράκων. Το διοξείδιο του άνθρακα είναι το κυρίως υπεύθυνο αέριο, η ποσότητα του οποίου στην ατμόσφαιρα αυξάνεται συνεχώς από το 1940 και θα διπλασιαστεί κάπου στα μέσα του 21^ου αιώνα. Αν και κάποιοι επιστήμονες πιστεύουν ότι η αύξηση της θερμοκρασίας σε παγκόσμιο επίπεδο δεν έχει γίνει ακόμη αισθητή, όλοι συμφωνούν ότι όταν οι συγκεντρώσεις των επιβλαβών αυτών αερίων διπλασιαστούν, το παγκόσμιο κλιματικό σύστημα θα επηρεαστεί.

Οι τελευταίες προβλέψεις λένε ότι η θερμοκρασία παγκοσμίως θα αυξηθεί κατά το έτος 2100 από 1^oC μέχρι 3,5^oC και το επίπεδο της θάλασσας θα ανέρθει κατά 0,15 μέχρι 0,9 m.Τα πιθανά αποτελέσματα αυτών των αλλαγών είναι:

-Κλιματικές ακραίες αλλαγές θερμοκρασίας, υγρασίας και αύξηση των βροχοπτώσεων σε κάποιες περιοχές. Αυτά τα ακραία φαινόμενα –από μεγάλες χιονοπτώσεις σε μεγάλες ξηρασίες- θα έχουν σημαντικές επιδράσεις στις ανθρώπινες δραστηριότητες.

-Ευεργετικές γεωργικές επιδράσεις συμπερι-λαμβάνουν ηπιότερους χειμώνες σε βόρειες περιοχές, όπως και αυξημένες βροχοπτώσεις και ταχύτερη ανάπτυξη των καλλιεργειών σε ορισμένες περιοχές. Οι ζώνες των σιτηρών σε Βόρεια Αμερική και Ρωσία θα επεκταθούν.

-Οι έρημοι θα επεκταθούν και οι ηπειρωτικές ενδοχώρες γενικά θα γίνουν ξηρότερες. Στην περιοχή της Σαχάρας στην Αφρική, στη τροπική Λατινική Αμερική, στην Νοτιοανατολική Ασία και στην Αυστραλία οι καλλιέργειες θα μειωθούν.

-Οι μέσου γεωγραφικού πλάτους κλιματικές ζώνες θα μετακινηθούν προς τους πόλους μέχρι και 550 km, μεταβάλλοντας δάση σε λιβάδια και θαμνώδεις περιοχές. Κάποια είδη δέντρων δεν θα μπορούν να μεταναστεύουν αρκετά γρήγορα και θα εξαφανιστούν.

-Το ένα τρίτο όλων των οικοσυστημάτων θα μεταπέσει σε άλλη μορφή. Οι απότομες αυτές αλλαγές θα επηρεάσουν τη χλωρίδα και τη πανίδα των περιοχών αυτών.

-Η επέκταση των τροπικών και των υποτροπικών  ζωνών στις οποίες ζουν μολυσμένα κουνούπια θα αυξήσουν τις περιπτώσεις ελονοσίας κατά 10 ως 15 % ή αλλιώς 50 ως 80 εκατομμύρια περισσότερες περιπτώσεις το χρόνο. Επίσης και άλλες μορφές ασθενειών θα αυξηθούν όπως η κίτρινη γρίπη, ο δάγκειος πυρετός και η εγκεφαλίτιδα.

-Η ανύψωση της στάθμης της θάλασσας θα οδηγήσει σε κατακλυσμό των ακτών και θα θέσει σε κίνδυνο τις ζωές 92 ως 118 εκατομμυρίων ανθρώπων κάθε χρόνο μέχρι το έτος 2100.Πολλές πόλεις κτισμένες στις ακτές ποταμών ή σε δέλτα θα κατακλυστούν από νερά .Περιοχές σε ακτογραμμές των ωκεανών διατρέχουν κίνδυνο εξαφάνισης με την απότομη ανύψωση της θάλασσας.

-Οι παγετώνες  των βουνών θα ελαχιστοποιηθούν μέχρι και το μισό του όγκου τους ,ενώ οι περιοχές που καλύπτονται από χιόνι στο νότιο ημισφαίριο θα μειωθούν  αισθητά .

Επειδή οι επιδράσεις της αύξησης της θερμοκρασίας του κλίματος μπορούν να επεκταθούν σε μεγάλο βαθμό, οι επιστήμονες κατάφεραν να προειδοποιήσουν τον κόσμο για τον κίνδυνο της συνεχόμενης αύξησης του CO₂  και των άλλων αέριων που σχετίζονται με τη παγκόσμια  αύξηση της θερμοκρασίας. Το 1992 στο παγκόσμιο συνέδριο στο Ρίο  ντε  Τζανέιρο τα περισσότερα κράτη συμφώνησαν σε μια συνθήκη για την μείωση της ανθρώπινης επίδρασης στο κλίμα .Έτσι οι βιομηχανικά αναπτυγμένες χώρες συμφώνησαν να μειώσουν τα επίπεδα των επιβλαβών αέριων τα οποία απελευθέρωναν μέχρι πριν ,ελατώνοντας έτσι την απότομη αύξηση των ποσοστών των αέριων στην ατμόσφαιρα όπως των CO_{2 ,} N₂O, CH₄  και των χλωροφθορανθράκων .Οι Η.Π.Α. και τα αλλά μεγάλα κράτη συμφώνησαν να μειώσουν το έτος 2000 τις εκπομπές αέριων στα επίπεδα του 1990 .Το έτος 1995 χώρες όπως η Ολλανδία , Γερμανία, Ελβετία, Δανία και Βρετανία εκπλήρωσαν το στόχο αυτό, όμως άλλες βιομηχανικές χώρες ,συμπεριλαμβανομένων και των Ηνωμένων Πολιτειών, απέτυχαν .

Το στρώμα του όζοντος

Η καταστροφή του στρώματος του όζοντος αποτελεί άλλη μια περίπτωση μεγάλης κλίμακας μεταβολής η οποία επιφέρεται από την ανθρώπινη δραστηριότητα .Το όζον  προστατεύει κάθε είδους ζωή στην επιφάνεια του πλανήτη ,απορροφώντας τις επιβλαβείς ηλιακές υπεριώδεις ακτινοβολίες. Η καταστροφή του είναι αποτέλεσμα της εκπομπής επιβλαβών βιομηχανικών αερίων, κατά κύριο λόγο χλωροφθορανθρακων. Τα αέρια αυτά διαχέονται στην στρατόσφαιρα με αποτέλεσμα να μειώνουν συνεχώς  το στρώμα του όζοντος. Αν και η μείωση του πάχους του γίνεται κυρίως αισθητή στην πολική ζώνη στην αρχή της ανοιξιάτικης περιόδου ,ετήσιες μειώσεις στη συγκέντρωση του όζοντος σε ποσοστό 7% έχουν παρατηρηθεί στην εκτενή περιοχή του βόρειου ημισφαιρίου.

Αναγνωρίζοντας  την απειλή που γνωρίζει το περιβάλλον από την καταστροφή του στρώματος του όζοντος και τις συνέπειες από αυτή, μια διεθνείς ομάδα αποτελούμενη από επιστήμονες ,πολιτικούς και διπλωμάτες οργανώθηκαν ενάντια στη παραγωγή προϊόντων που σχετίζονται με την καταστροφή του από τις βιομηχανικές χώρες .Η συμφωνία αυτή  επιτεύχθηκε μετά από μια σειρά συνθηκών που προτάθηκαν στο Μόντρεαλ το 1987, στο Λονδίνο το 1990 και στη Κοπεγχάγη το 1992.Σαν αποτέλεσμα αυτών των προσπαθειών η συγκέντρωση του όζοντος αναμένεται να συνεχίσει να ελαττώνεται τις πρώτες  δυο δεκαετίες του αιώνα , αλλά από εκεί και μετά αρχίζει μια 50ετής περίοδος ανάκαμψης.

Oι βιοποικιλίες

Μια άλλη διάσταση της παγκόσμιας τροποποίησης είναι οι βιοποικιλίες. Ως βιοποικιλίες εννοούμε την συγκέντρωση των ειδών μέσα σε μια περιοχή ή οικοσύστημα . Μεταβάλλοντας το φυσικό περιβάλλον, ο άνθρωπος θέτει σε κίνδυνο είδη ή ακόμα και να οδηγήσει στην εξαφάνιση τους. Η μείωση ενός παγκόσμιου γονιδιακού συνόλου οδηγεί σε μια κατάσταση η οποία δύσκολα αντιστρέφεται. Πρόσφατες εκτιμήσεις των ρυθμών εξαφάνισης σε γνωστές κοινωνίες οργανισμών δείχνουν ότι οι τρέχοντες ρυθμοί εξαφάνισης αυξήθηκαν κατά 100 έως 1000 φορές από αυτούς που υπήρχαν πριν την εμφάνιση του ανθρώπου στο πλανήτη.

Στη συνθήκη που υπογράφτηκε  στο συνέδριο του Ρίο συμπεριλήφθη  και το πρόβλημα των ειδών υπό εξαφάνιση. Με τη συνθήκη αυτή τα έθνη δεσμεύτηκαν να προστατεύσουν τους πληθυσμούς φυτών και ζωών που απειλούνται με εξαφάνιση. Η διατήρηση των δασών και η διάσωση τους αποτελεί άλλο ένα μέρος της συμφωνίας αυτής  Τα παρθένα δάση καταλαμβάνουν  μια έκταση της τάξης του 7% του ηπειρωτικού φλοιού, ωστόσο περιέχουν σχεδόν το μισό πληθυσμό ειδών του πλανήτη, ειδικά σε είδη εντομών και βλάστησης. Τα φυτά των περιοχών αυτών αποτελούν πολύτιμους πόρους διατροφής του ανθρωπου και βασικές πρώτες ύλες για την παρασκευή φάρμακων. Τα χαμηλού γεωγραφικού πλάτους παρθένα δάση δεν αποτελούν μόνον πολύτιμες  πήγες για την ανθρώπινη εξάπλωση , αλλά αποτελούν και πολύπλοκα οικοσυστήματα τα οποία έχουν αναπτυχθεί κατά τη διάρκεια χιλιάδων χρόνων. Πολλοί περιβαλλοντολόγοι πιστεύουν ότι ο άνθρωπος έχει ευθύνη να διατηρήσει τα φυσικά συστήματα του πλανήτη μας και να διασώσει την ανομοιομορφία τους .Ενθαρρυντικό στοιχείο αποτελεί το γεγονός ότι τα κράτη έχουν κατανοήσει το πρόβλημα και τη σημασία οικοσυστημάτων όπως τα παρθένα δάση και προσπαθούν να τα διαφυλάξουν.

Ακραία γεγονότα

Αν και ο άνθρωπος είναι κατά πολύ υπεύθυνος για τις αλλαγές που συντελούνται στον πλανήτη, οι ακραίες φυσικές διεργασίες συνεχίζουν να μεταβάλλουν το πρόσωπο της γης. Μερικές από αυτές επηρέασαν τη ζωή των ανθρώπων σε μεγάλο βαθμό: οι σεισμοί στο Νόρθριτζ της Καλιφόρνια και στο Κόμπε της Ιαπωνίας κατέστρεψαν πολλά κτίρια και ήταν υπεύθυνες για πολλούς θανάτους. Οι πλημμύρες του Μισισιπή το 1993 οδήγησαν χιλιάδες ανθρώπους μακριά από τις εστίες τους καταστρέφοντας αγροτικές καλλιέργειες. Ο τυφώνας Άντριου άφησε πίσω του ζημιές δεκάδων εκατομμυρίων δολαρίων.

Σεισμοί, πλημμύρες και τυφώνες δεν είναι φυσικά καινούργια φαινόμενα. Όμως τώρα πια όμως ο άνθρωπος έχει επεκταθεί στο μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη και αυτά τα φυσικά φαινόμενα έχουν μεγαλύτερες επιδράσεις στις ανθρώπινες κοινωνίες στις οποίες εκδηλώνονται. Έτσι, κρίνοντας από το αποτέλεσμα, γίνονται παράγοντες παγκόσμιων μεταβολών.

Κάποια από αυτά τα φυσικά φαινόμενα δεν επηρεάζονται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες, κάποια όμως επηρεάζονται. Χωρίς να υπάρχουν ακριβείς αποδείξεις, πιστεύεται ότι η συχνότητα και η σφοδρότητα των τροπικών καταιγίδων επηρεάζεται από τη παγκόσμια αλλαγή του κλίματος. Έτσι φαίνεται ότι τα χρόνια του Ελ Νίνιο συνδέονται μεν με λιγότερους τυφώνες ,αλλά έχουν γίνει συχνότερα , μια και το κλίμα σε παγκόσμια κλίμακα έχει γίνει θερμότερο τις τελευταίες δυο δεκαετίες. Έτσι η παγκόσμια αύξηση του κλίματος ίσως έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση των τυφώνων στις ανατολικές παράκτιες περιοχές. Όσο αναφορά τις πλημμύρες, αυτές θα αυξηθούν σε συχνότητα και σφοδρότητα σε κάποιες περιοχές, ενώ σε άλλες θα μειωθούν. Έτσι, αυτά τα ακραία και σπάνια φαινόμενα θα επηρεαστούν από τις παγκόσμιες αλλαγές που συντελούνται στον ανθρωποκρατούμενο πλανήτη μας.

Υπερπληθυσμός

Η δύναμη – κλειδί ,η οποία κρύβεται πίσω από το αυξανόμενο αντίκτυπο των ανθρώπων στη γη, είναι οι απόλυτοι αριθμοί τους. Τελευταίες εκτιμήσεις λένε ότι ο πληθυσμός της γης σχεδόν θα διπλασιαστεί από την τωρινή τιμή των 5,75 δισεκατομμυρίων σε αυτή των 10 δισεκατομμυρίων γύρω στο 2050. Ο άνθρωπος σήμερα αποτελεί την ισχυρότερη δύναμη μεταβολής του πλανήτη . Περίπου 15 με 20% των παγκόσμιων δασωδών περιοχών έχουν αποψιλωθεί από τη συνεχή ανθρώπινη εκμετάλλευση. Στα τελευταία 300 χρόνια η γεωργική γη έχει αυξηθεί κατά 450%. Στο ίδιο χρονικό διάστημα ο πληθυσμός των αστικών περιοχών έχει αυξηθεί 25 φορές. Αυτές οι αλλαγές έχουν επιδράσει άμεσα το παγκόσμιο ενεργειακό ισοζύγιο, τον υδρολογικό κύκλο και τη δυναμική της ατμόσφαιρας. Με τη συνεχή τεχνολογική ανάπτυξη οι καταναλωτικές ανάγκες σε φυσικούς πόρους και ενέργεια του κάθε ατόμου έχουν αυξηθεί ,γεγονός που συνεπάγεται επιβάρυνση του φυσικού περιβάλλοντος.

Σχήμα 5.4.: Συνωστισμός σε πλωτή αγορά της Μπανγκόκ , Ταϊλάνδη.