6. ΕΔΑΦΗ ΤΗΣ ΓΗΣ

6.3. Σύνθεση εδάφους

Με τον όρο εδαφικούς ορίζοντες ονομάζουμε τα χαρακτηριστικά στρώματα του εδάφους τα οποία διαφέρουν σε φυσική και χημική σύσταση, οργανικό υλικό και δομή. Οι εδαφικοί ορίζονται διαμορφώνονται από τις κλιματικές μεταβολές, τους ζώντες στο έδαφος οργανισμούς και την επιφανειακή διαμόρφωση της χέρσου. Οι ορίζοντες συνήθως δημιουργούνται από την εκλεκτική συγκέντρωση ή απομάκρυνση συγκεκριμένων ιόντων, κολλοειδών και χημικών ενώσεων. Αυτή η συγκέντρωση και απομάκρυνση προκαλείται από την κατείσδυση προς βαθύτερα του νερού.

Η κατακόρυφη τομή των οριζόντων του εδάφους ονομάζεται εδαφικό προφίλ. Παρακάτω θα περιγράψουμε τους εδαφικούς ορίζοντες που σχηματίζονται σε εδάφη με δασώδη επιφανειακή βλάστηση σε υγρά κλίματα

Όπως φαίνεται και στο σχήμα 6.5 οι εδαφικοί ορίζοντες χωρίζονται σε δύο τύπους, τους οργανικούς και τους ανόργανους. Οι οργανικοί ορίζοντες που χαρακτηρίζονται με το γράμμα Ο, υπέρκεινται των ανόργανων οριζόντων και σχηματίστηκαν από την συγκέντρωση οργανικού υλικού προερχόμενο από τα ζώα και κυρίως από τα φυτά. Οι εδαφολόγοι αναγνωρίζουν δύο κυρίως στρώσεις στον ορίζοντα αυτό. Την υπερκείμενη Οι η οποία περιέχει διασπώμενο οργανικό υλικό φύλων και την κατώτερη Οα η οποία περιέχει μερικώς διασπασμένο οργανικό υλικό (χούμους).

Οι ανόργανοι ορίζοντες υπόκεινται των οργανικών οριζόντων. Χαρακτηρίζονται με τα γράμματα A, E, B και C. Το ριζικό σύστημα των φυτών διεισδύει στους ορίζοντες Α, Ε, και Β, επηρεάζοντας τις διεργασίες σχηματισμού τους. Ο ανώτερος Α ανόργανος ορίζοντας είναι πλούσιος σε οργανικό υλικό, που οφείλεται στην παρουσία του ριζικού συστήματος των φυτών και στο εκπλυμένο χούμους από τους ανώτερους οργανικούς ορίζοντες. Στον επόμενο Ε ορίζοντα κόκκοι μεγέθους αργίλου καθώς και οξείδια του αργιλίου και του σιδήρου απομακρύνονται από αυτόν προς τα βαθύτερα εξαιτίας της έκπλυσής τους από το κατεισδύων νερό. Στον ορίζοντα αυτόν απομένουν καθαροί κόκκοι άμμου και χονδρόκοκκης ιλύος.

Ο τελευταίος κατά τους εδαφολόγους εδαφικός ορίζοντας είναι ο Β στον οποίο κόκκοι αργίλου, οξείδια του σιδήρου και του αργιλίου καθώς και οργανικό υλικό που εκπλύθηκαν από τους ορίζοντες Α και Ε αποτίθενται σε κρυσταλλική ή άμορφη κατάσταση. Είναι εξαιρετικά πυκνό και συνεκτικό στρώμα εξαιτίας της πλήρωσης των διάκενων των κόκκων με οξείδια και άργιλο.

Σχήμα 6.5.: Τομή εδάφους με τους χαρακτηριστικούς εδαφικούς ορίζοντες, όπως αυτοί αναπτύσσονται σε δροσερό και υγρό κλίμα (Soil Conservation Science, U.S. Department of Agriculture).

Κάτω από τον ορίζοντα Β βρίσκεται ο C ο οποίος δεν θεωρείται εδαφικός ορίζοντας. Ουσιαστικά πρόκειται για μια ενδιάμεση στρώση μεταξύ εδάφους και μητρικού πετρώματος, στην οποία λαμβάνουν χώρα οι διεργασίες της αποσάθρωσης. Έτσι δημιουργείται ο μανδύας αποσάθρωσης (σχήμα 6.1) τα υλικά του οποίου μπορούν να αποτελέσουν προϋπάρχον υλικό για τον σχηματισμό εδάφους, όπως περιγράφεται σε προηγούμενο υποκεφάλαιο.

Κάτω από τον ορίζοντα Β (μανδύας αποσάθρωσης) βρίσκεται το μητρικό πέτρωμα ή τα ιζήματα πολύ παλαιότερης ηλικίας από τον σχηματισμό του εδάφους.

Οι διεργασίες σχηματισμού των εδαφών είναι ο εμπλουτισμός, η απομάκρυνση, η εσωτερική μετατόπιση και ο μετασχηματισμός.

Αναλυτικότερα υπάρχουν τέσσερις κατηγορίες διεργασιών σχηματισμού εδάφους. Η πρώτη περιλαμβάνει διεργασίες που συντελούν στον εμπλουτισμό του εδάφους σε νέο υλικό. Για παράδειγμα οι πλημμυρικές αποθέσεις ενός ποταμού συμβάλουν στον εμπλουτισμό του εδάφους με λεπτόκοκκο ανόργανο υλικό. Εμπλουτισμός σε οργανικό υλικό μπορεί να γίνει με την μετακίνηση οργανικών υλικών από τους Ο ορίζοντες προς στον υποκείμενο Α ορίζοντα.

Η δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει τις διεργασίες που συντελούν στην απομάκρυνση υλικών από το έδαφος. Αυτή η απομάκρυνση μπορεί να συμβεί είτε με την επιφανειακή διάβρωση του εδάφους από το τρεχούμενο νερό, είτε με την διάλυση μέρους των υλικών του από το νερό που κατεισδύει προς τα βαθύτερα.

Η τρίτη κατηγορία διεργασιών περιλαμβάνει τις διεργασίες εσωτερικής μετατόπισης υλικών στο έδαφος, συνήθως από ορίζοντα σε ορίζοντα. Δύο διεργασίες συμβαίνουν ταυτόχρονα, η μετακίνηση (eluviation) και η απόθεση (iluviation). Η μετακίνηση μεταφέρει μικρούς κόκκους υλικού μεγέθους αργίλου και κολλοειδών προς τα βαθύτερα, αφήνοντας στα ανώτερα εκπλυμένα στρώματα άμμου και χονδρόκοκκης ιλύος (ορίζοντας Ε). Η απόθεση δημιουργεί συνεκτικότερα στρώματα στα βαθύτερα (ορίζοντας Β).

Η μετακίνηση του ανθρακικού ασβεστίου (CaCO3) δημιουργώντας ασβεστοποίηση ή απασβέστωση εδαφικών οριζόντων είναι μια εξίσου σημαντική διεργασία εσωτερικής μετακίνησης. Τέλος, η υφαλμύρωση του εδάφους σε ερημικά κλίματα εξαιτίας της έντονης εξάτμισης είναι και αυτή διεργασία εσωτερικής μετατόπισης.

Η τελευταία κατηγορία διεργασιών περιλαμβάνει τις διεργασίες μετασχηματισμού των υλικών in situ στο έδαφος. Ειδικότερα στις διεργασίες μετασχηματισμού των ανόργανων υλικών, περιλαμβάνονται όλες οι διεργασίες σχηματισμού δευτερογενών ορυκτών. Ακόμη διεργασία μετασχηματισμού του οργανικού υλικού του εδάφους είναι η αποσύνθεσή του, γνωστή ως χουμοποίηση.