7. ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ - ΥΔΡΟΓΡΑΦΙΑ

7.1. Γενικά

Το νερό του πλανήτη μας βρίσκεται στην επιφάνειά του σε τρεις καταστάσεις. Με τη μορφή υδρατμών, σύννεφων, ομίχλης και κατακρημνισμάτων στο κατώτερο τμήμα της ατμόσφαιρας που εφάπτεται στην γη. Στην επιφάνεια της γης με τη μορφή επιφανειακού και υπόγειου νερού και τέλος με τη μορφή θαλασσινού νερού συγκεντρωμένο σε μεγάλες ποσότητες στους ωκεανούς.

Το νερό που βρίσκεται στην επιφάνεια της γης (υπόγειο και επιφανειακό) αποτελεί μόνο το 3% της υδρόσφαιρας. Από το ποσοστό αυτό το 0,5% είναι υπόγειο νερό και μόνο το ¹/₃₀₀ της συνολικής υδάτινης μάζας του πλανήτη μας αποτελεί γλυκό νερό επιφανειακών λιμνών, ρυακιών και ποταμών.

Παρά την πολύ μικρή ποσότητα του γλυκού νερού στο σύνολο του υδάτινου όγκου, αυτό αποτελεί ζωτικής σημασίας παράγοντα για την ανάπτυξη και την αειφορία του φυσικού περιβάλλοντος. Επίσης το τρεχούμενο νερό αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες διαμόρφωσης του γήινου αναγλύφου.

Πριν ασχοληθούμε με την διαμορφωτική δράση του τρεχούμενου νερού θα αναφερθούμε στην κυκλοφορία του στην επιφάνεια της γης. Το νερό των ωκεανών λαμβάνοντας ενέργεια από τον ήλιο εξατμίζεται και τροφοδοτεί την ατμόσφαιρα με υδρατμούς. Οι υδρατμοί αυτοί δημιουργούν τα σύννεφα, τις ομίχλες κλπ και όταν υγροποιηθούν πέφτουν στην γη ως κατακρημνίσματα (βροχή – χιόνι). Όταν το νερό φτάσει στην επιφάνεια της γης ένα μέρος του κατεισδύει υπόγεια, ένα μέρος του απορρέει επιφανειακά και ένα άλλο μικρότερο εξατμίζεται ξανά προς την ατμόσφαιρα. Ο κύκλος αυτός του νερού στην επιφάνεια της γης ονομάζεται υδρολογικός κύκλος.

Στο κεφάλαιο αυτό θα ασχοληθούμε με το τμήμα του υδρολογικού κύκλου που σχετίζεται με την υπόγεια και επιφανειακή απορροή του γλυκού νερού της γης. Η επιστήμη που ασχολείται με την παγκόσμια κατανομή, διαχείριση και απορροή του γλυκού νερού των ηπείρων ονομάζεται υδρολογία.

Στο σχήμα 7.1. φαίνεται η πορεία του γλυκού νερού από την στιγμή που θα φτάσει στην επιφάνεια της γης με την μορφή κατακρημνισμάτων. Σε εδάφη που βρίσκονται σε φυσική αδιατάρακτη κατάσταση το επιφανειακό νερό είναι δυνατό μέσα από τα κενά των κόκκων να προχωρήσει προς τα βαθύτερα στρώματα. Η διεργασία αυτή ονομάζεται κατείσδυση και είναι δυνατό να απορροφήσει τα νερά μιας μικρής έως μέτριας βροχόπτωσης. Αν το επιφανειακό στρώμα του εδάφους καλύπτεται και από φύλλα – γρασίδι, τότε δεν διαταράσσεται από την πρόσκρουση των βροχοσταγόνων και η διηθητική του ικανότητα μπορεί να διατηρηθεί σε υψηλά επίπεδα.

Σχήμα 7.1.: Η πορεία του υπόγειου και επιφανειακού γλυκού νερού της επιφάνειας της γης.

Το νερό που εισέρχεται στα κενά του εδάφους συμπληρώνει το νερό που μπορεί να συγκρατήσει ο εδαφικός ορίζοντας και στην συνέχεια όταν αυτός κορεστεί, κατεισδύει προς τα βαθύτερα τροφοδοτώντας τα υπόγεια υδροφόρα στρώματα. Το νερό του εδαφικού ορίζοντα επιστρέφει στην ατμόσφαιρα είτε με απευθείας εξάτμιση του από την επιφάνεια του εδάφους είτε μέσω της λειτουργίας της διαπνοής των φυτών. Οι δύο αυτές διεργασίες επιστροφής υδρατμών από το έδαφος προς την ατμόσφαιρα περιγράφονται με τον όρο εξατμισιδιαπνοή.

Όταν η ένταση μιας βροχόπτωσης είναι μεγάλη και η διεργασία της κατείσδυσης δεν προλαβαίνει να απορροφήσει τη μάζα του νερού τότε το νερό της βροχής απορρέει επιφανειακά. Στην αρχή με την μορφή επιφανειακού υμένα και στην συνέχεια μέσα σε μικρά αυλάκια τροφοδοτεί με νερό τα ρυάκια και τα ποτάμια. Η διεργασία αυτή ονομάζεται επιφανειακή απορροή.