8. ΠΟΤΑΜΙΑ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ

8.6. Ποταμοί
Τύποι ποταμών

Τα ποτάμια και οι διαδικασίες τους είναι ένα από τα πιο σημαντικά γεωμορφoλογικά συστήματα που λειτουργούν στην επιφάνεια της γης. Έχουν δημιουργήσει ένα μεγάλο μέρος της επιφανειακής μορφολογίας, έχουν σχηματίσει τις πεδιάδες πλημμυρών στις οποίες είναι κτισμένες πολλές από τις πόλεις μας και σε πολλές περιοχές έχουν αφήσει μια σημαντική κληρονομιά από αποθέσεις άμμου και κροκαλών.

Με τον όρο τύπος μιας ποτάμιας κοίτης, εννοούμε τη διαμόρφωση ενός ποταμού έτσι όπως θα πρέπει να εμφανίζεται από ένα αεροπλάνο. Οι τύποι των ποτάμιων κοιτών χαρακτηρίζονται από μια σειρά μορφών με διαφορετική γεωμετρία. Για τους σκοπούς της γεωμορφολογικής έρευνας και της περιβαλλοντικής διαχείρισης είναι χρήσιμο να ταξινομούμε τα ποτάμια χρησιμοποιώντας μια σειρά από γεωμορφολογικούς τύπους κοιτών που ελαχιστοποιούν τη μεταβλητότητα μέσα σε αυτές και τη μεγιστοποιούν μεταξύ τους. Τα περισσότερα συστήματα ταξινόμησης επικεντρώνονται στο επίπεδο μοντέλο ανάπτυξης της κοίτης, ενώ άλλα συμπεριλαμβάνουν και τη γεωμετρία της εγκάρσιας τομής της, το κατά μήκος προφίλ και τον τύπο του πυθμένιου υλικού (κροκάλες, άμμος, ιλύς ή άργιλος).

Οι κύριοι τύποι ποταμών που έχουν αναγνωριστεί είναι: οι ευθυτενείς, οι μαίανδροι, οι εγκιβωτισμένοι μαίανδροι, οι πλεξοειδείς και οι αναστομώμενοι ποταμοί.

Τα ποτάμια σπάνια είναι ευθυτενή για μία απόσταση μεγαλύτερη από το δεκαπλάσιο του πλάτους τους. Έτσι η ονομασία ευθυτενείς δεν είναι και τόσο ακριβής και γι’ αυτό το λόγο πολλές φορές χρησιμοποιούμε έναν ενδιάμεσο τύπο ανάμεσα στους ευθυτενείς ποταμούς και τους μαιάνδρους που είναι οι ελικοειδείς ποταμοί (Σχήμα 8.7.).

Στην ουσία δεν υπάρχει ακριβής διαχωρισμός στους παραπάνω τύπους και ο καθένας αποτελεί μια συνέχεια του άλλου. Για τον προσδιορισμό του κάθε τύπου χρησιμοποιούμε ως κριτήριο κυρίως το μαιανδρικό λόγο αλλά και το φορτίο, την παροχή ύδατος και την κλίση. Ωστόσο κανένα από τα παραπάνω δεν έχει ως τώρα χρησιμοποιηθεί αποκλειστικά ως αντικειμενικό κριτήριο διαχωρισμού.

Η μορφή ή η μορφολογία της κοίτης του ποταμού (συμπεριλαμβανομένου του μεγέθους της, της εγκάρσιας τομής, του επιμήκους προφίλ και του επίπεδου μοντέλου) είναι το αποτέλεσμα των διαδικασιών της διάβρωσης, της μεταφοράς των ιζημάτων και της απόθεσης που λειτουργούν μέσα από τους περιορισμούς που επιβάλλονται από τη γεωλογία και το ανάγλυφο της λεκάνης απορροής. Τα ποτάμια προσαρμόζονται και εξελίσσονται σταθερά ως προς τη διαδοχή της κανονικής ροής, της πλημμυρικής ροής και των επεισοδίων ξηρασίας που σχετίζονται με το κλίμα της περιοχής, τον τοπικό καιρό και την υδρολογία της λεκάνης απορροής. Με βάση αυτή την εκτίμηση ο σχηματισμός ενός τύπου ποταμού μπορεί να εξηγηθεί λογικά μόνο αν γίνουν διακρίσεις ανάμεσα στους παράγοντες που οδηγούν το ποτάμιο σύστημα στο σχηματισμό της κοίτης του.

Σχήμα 8.7. Είδη ποταμών (Miall, 1977)

Έτσι καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι το κάθε μοντέλο από μόνο του επηρεάζει την αντίσταση στη ροή και η ύπαρξη του είναι στενά συνδεδεμένη με την ποσότητα και τον χαρακτήρα των διαθέσιμων ιζημάτων καθώς και με την ποσότητα και την ποικιλία της παροχής νερού. Παρόλο που ο διαχωρισμός των μοντέλων είναι αυθαίρετος, για λόγους ευκολίας κάθε κύριο μοντέλο αναλύεται ξεχωριστά. Ο διαχωρισμός των ποτάμιων συστημάτων καθώς και τα βασικά χαρακτηριστικά τους φαίνονται στον πίνακα 8.1.

Πίνακας 8.1. Είδη και μορφολογικά χαρακτηριστικά ποταμών (Morisawa, 1985).