Κωνσταντίνος Βουβαλίδης - Προσωπική σελίδα

8. ΠΟΤΑΜΙΑ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ

8.6. Ποταμοί
Ταξινόμηση ποταμών

Στα πλαίσια της ταξινόμησης των κοιτών ποταμών, το διάγραμμα που κατασκεύασε ο Brice (1975) (σχήμα 8.17) καλύπτει όλο το σύνολο των τύπων των κοιτών ποταμών και συστείνεται για την ταξινόμηση της μορφολογίας τους στην εφαρμοσμένη μηχανική. Ωστόσο οι κατόψεις του σχήματος αποτελούν μέρος των μορφολογικών χαρακτηριστικών των κοιτών, γιατί τόσο οι διατομές όσο και οι διαμήκεις διαστάσεις πρέπει να λαμβάνονται υπόψη.

Ίσως το πιο περιεκτικό σύστημα ταξινόμησης που έχει ως τώρα επινοηθεί είναι αυτό του Rosgen (1994). Αυτό χωρίζει τους ποταμούς σε εφτά κύριους τύπους με βάση το βαθμό του εγκιβωτισμού (entrenchement), την κλίση, την αναλογία πλάτους / βάθους και την καμπυλότητα. Μέσα σε κάθε κύρια κατηγορία υπάρχουν έξι υποκατηγορίες που εξαρτώνται από τον κύριο τύπο του υλικού πυθμένα και όχθεων.

Το βασικό πλαίσιο εργασίας της μεθόδου του Rosgen φαίνεται στα σχήματα 8.18 και 8.19. Τα κριτήρια του συστήματος ταξινόμησης και οι περιγραφές των κύριων μορφών και χαρακτηριστικών κάθε τύπου έχουν καταγραφεί στον πίνακα 8.2. Η εξέταση των κριτηρίων, των τύπων και των χαρακτηριστικών που βρίσκονται σε αυτό τον πίνακα δείχνουν ότι συνδυάστηκαν πολλά από τα στοιχεία που περιγράφονται παραπάνω (κλίση, καμπυλότητα κλπ). Το αποτέλεσμα είναι μία ταξινόμηση η οποία είναι πολύ περιεκτική αλλά απαιτεί μία πλατιά γεωμορφολογική γνώση και κατανόηση για να εφαρμοστεί με συνέπεια και χρήσιμα.

Προς το παρόν είναι πολύ νωρίς για να κρίνουμε την χρησιμότητα και την αξιοπιστία της μεθόδου του Rosgen όταν εφαρμόζεται από μηχανικούς και τους ειδικούς που ασχολούνται με τη διαχείριση των ποταμών, οι οποίοι έχουν ένα περιορισμένο υπόβαθρο στην ποτάμια γεωμορφολογία.

Σχήμα 8.18.: Επιμήκεις, εγκάρσιες διατομές και κατόψεις των κύριων τύπων ποταμών, σύμφωνα με τον Rosgen (1994).

Πίνακας 8.2.: Κριτήρια ταξινόμησης των κοιτών των ποταμών (Rosgen, 1994)

Τύπος	Γενική Περιγραφή	Βαθμός Εγκυβωτισμού	Λόγος Πλάτους - Βάθους	Μαιανδρικός λόγος	Κλίση	Ανάγλυφο/εδάφη/μορφές
Aa	Πολύ απότομοι, βαθιά εγκιβωτισμένοι ποταμοί που μεταφέρουν χονδρόκοκκο υλικό	<1,4	<12	1,0-1,1	>0,10	Εξαιρετικά υψηλό ανάγλυφο. Διαβρωσιγενείς μορφές υποβάθρου και ιζημάτων με δυνατότητα μεταφοράς πολύ χονδρόκοκκου υλικού. Απότομες κλίσεις της κοίτης δημιουργούν καταρράκτες και μικρές λίμνες.
A	Απότομοι, εγκιβωτισμένοι, με τοπικούς καταρράκτες ποταμοί. Υψηλής ενέργειας/χονδρόκοκκου υλικού μεταφορά που σχετίζεται με αποθετικά εδάφη. Πολύ σταθερές κοίτες.	<1,4	<12	1,0-1,2	0,04 έως 0,10	Υψηλό ανάγλυφο. Διαβρωσιγενείς και αποθετικές μορφές. Έντονη χαραδρωτή διάβρωση. Οι κλίσεις στην κοίτη παρουσιάζουν έντονες μεταβολές με καταρράκτες και λίμνες.
B	Μέτρια εγκιβωτισμένες , μέσης κλίσης , με υφάλους κοίτες, χωρίς τη συχνή παρουσία τοπικών λιμνών. Πολύ σταθερή κοίτη με σταθερές όχθες.	1,4-2,2	>12	>1,2	0,02 έως 0,039	Μέτριο ανάγλυφο, υλικά αποσάθρωσης και υπολειμματικά εδάφη. Μέτριο εγκιβωτισμός και λόγος πλάτους - βάθους.. Στενές με ομαλή κλίση κοιλάδες.
C	Χαμηλής κλίσης, μαιαν-δρίζουσες, με φράγματα, μικρολίμνες – ρηχούς υφάλους, προσχωσιγενείς μεγάλου πλάτους κοίτες, με καλά διαμορφωμένα πεδία πλημμυρών.	>2,2	>12	>1,4	<0,02	Ανοιχτές κοιλάδες με αναβαθμίδες, σε συνδυασμό με πεδία πλημμυρών και προσχωσιγενή εδάφη. Ελάχιστα εγκιβωτισμένοι καλά σχηματισμένοι μαίανδροι με μικρολίμνες και ρηχούς υφάλους στην κοίτη τους.
D	Πλεξοειδής κοίτη με επιμή-κη και εγκάρσια φράγματα. Πολύ πλατιά κοίτη με διαβρούμενες όχθες	n/a	>40	n/a	<0,04	Ανοιχτές κοιλάδες με αλλουβιακά και κολλουβιακά ριπίδια. Παγετώδη κορήμματα και αποθετικές μορφές. Ενεργή διαμόρφωση των πλευρών των κοιλάδων με απουσία προσφοράς ιζημάτων.
DA	Αναστομώμενες κοίτες στενές και βαθιές, με καλυμμένα από βλάστηση πεδία πλημμυρών και υγρότοπους. Πολύ ομαλό ανάγλυφο με σταθερές πλευρικές όχθες.	>4,0	<40	Μεταβλητό	<0,005	Ανοιχτές, μικρών κλίσεων κοιλάδες με λεπτά ιζήματα και με ή χωρίς λιμναία εδάφη. Αναστομώμενοι ποταμοί αποθέτουν πολύ λεπτόκοκκα κλάσματα ποτάμιου φορτίου και δημιουργούν νησίδες καλυμμένες από βλάστηση καθώς και πεδία πλημμυρών που είναι εξαιρετικοί υγροβιότοποι.
E	Μικρής κλίσης μαίανδρος με μικρό λόγο πλάτους / βάθους και μικρή απόθεση. Πολύ σταθερός με μεγάλο πλάτος μαιανδρισμού	<2,2	<12	>1,5	<0,02	Ανοιχτές κοιλάδες με ποτάμια υλικά και πεδία πλημμυρών. Καλά σχηματισμένοι μαίανδροι με δασοκαλυμμένες όχθες και κοίτες με μικρολίμνες και ρηχούς υφάλους. Πολύ μικρός λόγος πλάτους-βάθους
F	Εγκιβωτισμένος μαίανδρος με μικρολίμνες - ρηχούς υφάλους και μικρές κλίσεις με υψηλό λόγο πλάτους - βάθους.	<1,4	>12	>1,4	<0,02	Εγκιβωτισμένοι σε υλικό που διαβρώνεται εύκολα. Ομαλές κλίσεις με υψηλό λόγο Π/Β. Μαιανδρισμοί πλευρικά ασταθείς με έντονη διάβρωση στις όχθες. Κοίτες με μικρολίμνες και ρηχούς υφάλους.
G	Εγκιβωτισμένος μαίανδρος με μικρό πλάτους – βάθους λόγο και μέτριες κλίσεις.	<1,4	<12	>1,2	0,02 έως 0,039	Μορφολογία λαιμού φιάλης με μέτρια κλίση και χαμηλό λόγο Π/Β. Στενές κοιλάδες με έντονη κατά βάθος διάβρωση σε αλλούβια υλικά. Ασταθείς κοίτες με υψηλούς ρυθμούς διάβρωσης στις όχθες.

Σχήμα 8.19. O τρόπος ταξινόμησης των ποταμών με τη μέθοδο του Rosgen (1994).