9. ΗΦΑΙΣΤΕΙΑΚΗ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ

9.4. Ο ΚΥΚΛΟΣ ΑΠΟΓΥΜΝΩΣΗΣ ΤΩΝ ΗΦΑΙΣΤΕΙΩΝ

Τα στρωματοηφαίστεια και ασπιδοειδή ηφαίστεια δημιουργούν διαφορετική επιφανειακή μορφολογία μετά την έκρηξη τους, αλλά και στη συνέχεια καθώς προχωράει η διάβρωσή τους.

Στο σχήμα 9.15. φαίνονται τα διαδοχικά στάδια της διάβρωσης ενός στρωματοηφαιστείου, των ροών λάβας και της καλδέρας του.

Σχήμα 9.15.: Σταδιακή εξέλιξη της διάβρωσης ενός στρωματοηφαιστείου.

Στο σχήμα 9.15.α. υπάρχουν ενεργά ηφαίστεια τα οποία βρίσκονται σε συνεχή εξέλιξη. Η ροή λάβας απορρέει από τα ηφαίστεια και διαχέεται στην κοιλάδα του ποταμού σχηματίζοντας μία λίμνη πίσω από τη δεξαμενή λάβας.

Στο σχήμα 9.15.β καθώς η διάβρωση προχωράει, φαίνεται η καταστροφή του μεγαλύτερου ηφαιστείου και η δημιουργία καλδέρας. Μέσα στη καλδέρα έχει δημιουργηθεί μία λίμνη και ένας μικρός κώνος. Ένα από τα ηφαίστεια που σχηματίστηκε νωρίτερα είναι πλέον ανενεργό. Αυτό το ηφαίστειο τεμαχίστηκε από τα ποτάμια και έχασε το κωνικό του σχήμα. Τα μικρότερα γειτονικά ηφαίστεια είναι ακόμη ενεργά και παρατηρείται μία διαφορά ως προς την μορφή τους.

Το δίκτυο των ποταμών επάνω σε ένα ανενεργό ηφαιστειακό κώνο έχει ως αποτέλεσμα την δημιουργία ακτινωτού υδρογραφικού δικτύου. Επειδή αυτοί οι ποταμοί βρίσκονται σε θέσεις με μεγάλη κλίση παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία ως προς την μορφή τους. Είναι πιθανό λοιπόν να αναγνωρίσουμε ένα ηφαίστειο μόνο από ένα υδρογραφικό χάρτη, από την τελειότητα της ακτινωτής μορφής (σχήμα 9.16.). Ένα καλό παράδειγμα ενός τέτοιου ηφαιστείου είναι το βουνό Shasta στην Καλιφόρνια.

Σχήμα 9.16.: Ακτινωτό υδρογραφικό δίκτυο.

Στο σχήμα 9.15.γ όλα τα ηφαίστεια είναι ανενεργά και βαθιά διαβρωμένα. Η λίμνη της καλδέρας έχει αποστραγγιστεί με το ακραίο χείλος της να έχει φθαρεί και πλέον μετατράπηκε σε μία ομαλή κυκλική ράχη. Η ροή της λάβας, εξαιτίας της σκληρότητάς της, μπορεί να αντέξει στην διάβρωση περισσότερο από ότι τα πετρώματα της περιοχής, με αποτέλεσμα η λάβα να βρίσκεται σε ψηλό οροπέδιο πάνω από τα προϋπάρχοντα στρώματα της περιοχής.

Στο σχήμα 9.15.δ φαίνεται το προχωρημένο στάδιο της διάβρωσης των στρωματοηφαιστείων. Αυτά που απομένουν από τη διάβρωση είναι μικρές, αιχμηρές κορυφές που ονομάζονται ηφαιστειακοί αυχένες (volcanic necks). Πρόκειται για απομεινάρια λάβας που έχουν στερεοποιηθεί στις αύλακες των ηφαιστείων. Ακτινωτά ως προς τους αυχένες δημιουργήθηκαν τάφροι, οι οποίοι σχηματίστηκαν από μάγμα που πλήρωσε ακτινωτές ρωγμές γύρω από τη βάση του ηφαιστείου. Μία καλή εμφάνιση των ηφαιστειακών αυχένων με ακτινωτές τάφρους είναι το Ship Rock στο νέο Μεξικό (σχήμα 9.17.).

Σχήμα 9.17.: Ηφαιστειακός αυχένας Ship Rock στην περιοχή του Νέου Μεξικού.

Στα ασπιδοειδή ηφαίστεια εμφανίζονται διαφορετικές μορφές διάβρωσης από ότι στα στρωματοηφαίστεια.

Στο σχήμα 9.18.α φαίνεται το πρώτο στάδιο της διάβρωσης ενός ασπιδοειδούς ηφαιστείου στη Χαβάη, και περιλαμβάνει το ενεργό ηφαίστειο με την κεντρική του κοιλότητα.

Στο σχήμα 9.18.β ακτινωτά ρέματα κόβουν βαθιές κοιλάδες που βρίσκονται στις πλευρές του ανενεργού πλέον ασπιδοειδούς ηφαιστείου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το Waimea Canyon στο νησί Kauai.

Στο σχήμα 9.18.γ η αρχική επιφάνεια του ασπιδοειδούς ηφαιστείου έχει εντελώς εξαλειφθεί. Στη θέση της υπάρχει ένα τραχύ, απότομο, ακανόνιστο ορεινό ανάγλυφο που αποτελείται από αιχμηρές κορυφές και βαθιές χαράδρες.

Τα ασπιδοειδή ηφαίστεια και κυρίως οι κώνοι ηφαιστειακής τέφρας χαρακτηρίζονται από δακτυλιοειδές υδρογραφικό δίκτυο (σχήμα 9.19.).

Σχήμα 9.18.: Στάδια διάβρωσης ασπιδοειδούς ηφαιστείου.

Σχήμα 9.19.: Δακτυλιοειδές υδρογραφικό δίκτυο.

Ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες μετακίνησης μαζών στις απότομες κλιτύες των ηφαιστείων είναι και οι λασποροές που ονομάζονται lahar (σχήμα 9.20.).

Σχήμα 9.20.: Λασποροές σε ηφαιστειακές κλιτύες.

Αυτές μπορεί να συμβούν στις παρακάτω περιπτώσεις:

- Αν δυνατή βροχή παρασύρει χαλαρή στάχτη που έχει πρόσφατα εκτιναχτεί.

- Όταν κάποιος σεισμός μετατοπίζει κάποιο απότομο πρανές από άργιλο το οποίο έχει αποσαθρωθεί από ηφαιστειακά αέρια και θερμές πηγές.

- Όταν κατά την έκρηξη εκτινάσσεται κάποια λίμνη του κρατήρα ή χιόνι και πάγος.

Καθώς μεγάλες ποσότητες νερού πέφτουν στην επιφάνεια παρασύρουν ηφαιστειακή τέφρα και υλικά του εδάφους, δημιουργώντας το lahar. Στη συνέχεια αποθέτουν αυτά τα υλικά στα ρέματα που βρίσκονται γύρω από το ηφαίστειο. Για παράδειγμα, η πόλη Armero στην Κολομβία, η οποία βρίσκεται 50 km ανατολικά και 5 km νότια του ηφαιστείου Ruiz καταστράφηκε από έντονη λασποροή (lahar) και σκοτώθηκαν 22000 άνθρωποι.