10. ΠΑΓΕΤΩΔΗΣ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ

10.1. Γενικά

Καθ’ όλη τη διάρκεια της γεωλογικής ιστορίας της Γης, μεγάλες περίοδοι θερμού κλίματος εναλλάχθηκαν με συντομότερες φάσεις ψυχρού κλίματος κατά τη διάρκεια των οποίων έκαναν την εμφάνισή τους παγοκαλύμματα και παγετώνες. Οι γεωγράφοι και γεωλόγοι σήμερα αποδέχονται τη θεωρία ότι οι παγετώνες και τα παγοκαλύμματα κάποτε κάλυπταν μεγαλύτερο τμήμα της επιφάνειας της γης.

Σαν παγετώνες  χαρακτηρίζονται μεγάλες μάζες πάγου, που προήλθαν από την ανακρυστάλλωση των χιονιών και των νερών που προέκυψαν από την τήξη τους.

Όπου παρατηρείται μεγάλο πάχος πάγου, η πίεση στη βάση του τον κάνει να χάσει την ακαμψία του, οπότε ο πάγος γίνεται πλαστικός. Αυτό επιτρέπει στην παγωμένη μάζα να ρέει λόγω βαρύτητας με αργό ρυθμό και να εξαπλώνεται σε μια ευρύτερη περιοχή ή να κινείται προς τα κατάντη. Ο πάγος μπορεί επίσης να γλιστράει όταν βρίσκεται σε πλαγιές βουνών με μεγάλη κλίση.

Παγετώνες σχηματίζονται σε περιοχές όπου επικρατεί πολικό ψύχος, όπως είναι οι περιοχές μεγάλων γεωγραφικών πλατών και μεγάλων υψομέτρων. Στα μεγάλα γεωγραφικά πλάτη όπου επικρατούν χαμηλές θερμοκρασίες μπορούμε να συναντήσουμε παγετώνες σε χαμηλότερα υψόμετρα ακόμα και σε παράκτιες περιοχές. Όσο τα γεωγραφικά πλάτη μειώνονται και το κλίμα γίνεται θερμότερο οι παγετώνες οπισθοχωρούν προς περιοχές μεγαλύτερων υψομέτρων. Υπάρχει ένα υψομετρικό όριο πάνω από το οποίο οι αποθέσεις των χιονιών διατηρούνται όλο το έτος. Οι περιοχές αυτές ονομάζονται περιοχές αιώνιου χιονιού και το όριο, όριο αιώνιου χιονιού.

Με τον όρο παγετώδες κάλυμμα ή παγοκάλυμμα αναφερόμαστε σε ένα φυσιογραφικό όριο που χαρακτηρίζει ένα περιβάλλον, του οποίου ένα γεωγραφικό τμήμα καλύπτεται από πάγους ή από παγετώδη επίστρωση. Στις αρκτικές και πολικές περιοχές, οι θερμοκρασίες είναι τόσο χαμηλές που επιτρέπουν στο χιόνι να συγκεντρώνεται σε μεγάλες εκτάσεις και να σχηματίζει σταδιακά ένα μεγάλο στρώμα πάγου. Η συγκέντρωση ξεκινά στις υψηλές περιοχές όπου υπάρχει ισχυρή χιονόπτωση. Οι περιοχές αυτές θάβονται κάτω από τεράστιες ποσότητες πάγου, που μπορούν να αποκτήσουν πάχος εκατοντάδων μέτρων. Ο πάγος στη συνέχεια εξαπλώνεται παντού στις γύρω περιοχές και καλύπτει όλους τους σχηματισμούς τους οποίους συναντάει. Αυτός ο εκτεταμένος τύπος μάζας πάγου είναι που ονομάζεται παγετώδες κάλυμμα. Σήμερα παγετώδη καλύμματα υπάρχουν στη Γροιλανδία και στην Ανταρκτική.

Ο πάγος που ρέει ελεύθερα προς τη θαλάσσια επιφάνεια εμφανίζεται σε δύο μορφές, το θαλάσσιο πάγο και τα παγόβουνα. Ο θαλάσσιος πάγος σχηματίζεται από απευθείας ψύξη του ωκεάνιου νερού. Η επιφανειακή ζώνη του θαλάσσιου πάγου αποτελείται από νέο νερό, ενώ ο βαθύτερος πάγος είναι μεγάλης αλατότητας. Ο θαλάσσιος πάγος δεν ξεπερνά τα 5 μέτρα σε πάχος. Μια δέσμη πάγου (pack ice) είναι θαλάσσιος πάγος που καλύπτει πλήρως τη θαλάσσια επιφάνεια. Κάτω από την πίεση που προκαλείται από τον άνεμο και τα θαλάσσια ρεύματα, η δέσμη πάγου μπορεί να σπάσει σε μικρότερα κομμάτια που ονομάζονται ροές πάγου, οι οποίες μπορούν να ενωθούν από την πίεση που τους προκαλείται από τους ανέμους. Τα περιθώρια του πάγου τότε στρέφονται προς τα πάνω και μοιάζουν με τοίχους πάγου.

Τα παγόβουνα είναι κομμάτια ηπειρωτικού πάγου που έσπασαν και αποσπάσθηκαν από τους παγετώνες, καταλήγοντας στον ωκεανό. Ένα παγόβουνο μπορεί να φτάσει σε πάχος τα εκατοντάδες μέτρα, όμως, λόγω της ελάχιστα μεγαλύτερης πυκνότητάς του από το θαλάσσιο νερό, το μεγαλύτερο τμήμα του βρίσκεται βυθισμένο μέσα στο νερό.