10. ΠΑΓΕΤΩΔΗΣ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ

10.3. Ταξινόμηση των παγετώνων

Ο H.W. Ahlmann (1948) πρότεινε τρεις μεθόδους ταξινόμησης των παγετώνων. Μια μορφολογική ταξινόμηση, που βασίζεται στο μέγεθος και το σχήμα του παγετώνα, μια δυναμική ταξινόμηση των παγετώνων, που στηρίζεται στο βαθμό ενεργητικότητας του πάγου και τέλος μια θερμική ταξινόμηση. Και οι τρεις τύποι έχουν επίδραση στη μορφολογία του τοπίου που προκύπτει από τη δράση του πάγου.

Θερμική Ταξινόμηση

Η θερμότητα ενός παγετώνα διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη μορφολογία που προκύπτει από τη δράση του. Από θερμοκρασιακή άποψη, οι παγετώνες χωρίζονται σε δύο βασικές κατηγορίες :

Στους εύκρατους παγετώνες και

Στους πολικούς ή ψυχρούς παγετώνες

Στους εύκρατους παγετώνες η θερμοκρασία τους βρίσκεται κοντά στο σημείο τήξης σε όλο το πάχος τους, εκτός από τη χειμερινή περίοδο όπου είναι δυνατό να παγώσουν τα ανώτερα στρώματα τους προσωρινά. Το πιο βασικό χαρακτηριστικό τους είναι ότι το νερό που προκύπτει από την τήξη του πάγου, υπάρχει σε όλη την έκταση του παγετώνα. Ο εύκρατος χαρακτήρας ενός παγετώνα μπορεί να αναγνωριστεί από τη ροή του τηγμένου νερού κάτω από τον πάγο, χωρίς να γίνουν θερμοκρασιακές μετρήσεις. Το νερό σ’ αυτούς τους παγετώνες κυκλοφορεί άνετα και σχηματίζονται είτε λίμνες είτε βαθιές ρωγμές στον πάγο πληρωμένες με νερό μέχρι ένα συγκεκριμένο βάθος.

Πολλοί από τους παγετώνες στις Άλπεις και στην Ν. Σκανδιναβία είναι αυτού του τύπου. Οι εύκρατοι παγετώνες κινούνται με μεγαλύτερη ταχύτητα από τους υπόλοιπους με αποτέλεσμα και η διαβρωτική τους δράση να είναι μεγαλύτερη. Τέλος, ένα σημαντικό χαρακτηριστικό τους είναι η γρήγορη δημιουργία κοκκιόπαγου, που οφείλεται στην αυξημένη τήξη του χιονιού και πάγου κατά τη θερινή περίοδο.

Οι πολικοί ή ψυχροί παγετώνες διαφέρουν σημαντικά από τους τροπικούς παγετώνες. Διαχωρίζονται σε δύο υποκατηγορίες (Ahlmann, 1948), στους υπο-πολικούς (sub – polar) παγετώνες και στους άνω-πολικούς (high – polar) παγετώνες. Ο διαχωρισμός γίνεται ανάλογα με τα χαρακτηριστικά του κοκκιόπαγου. Στην περιοχή συσσώρευσης του χιονιού, στον υπο–πολικό τύπο, το υλικό αποτελείται από κρυσταλλικό κοκκιόπαγο σε βάθος >10 – 20 m. Το καλοκαίρι η επιφάνεια του παγετώνα λιώνει και υπάρχει και νερό μαζί με τον κοκκιόπαγο. Στους άνω-πολικούς παγετώνες η θερμοκρασία του κοκκιόπαγου παραμένει κάτω από το σημείο πήξης ακόμα και την περίοδο του καλοκαιριού στην ζώνη συσσώρευσης του χιονιού.

Δυναμική Ταξινόμηση

Η ενεργητικότητα των παγετώνων επηρεάζεται σίγουρα από τα θερμικά τους χαρακτηριστικά. Έτσι, ένας πολικός παγετώνας χρειάζεται μεγαλύτερη επιφάνεια άσκησης πίεσης για να οδηγηθεί σε κίνηση απ’ ότι ένας τροπικός παγετώνας. Με βάση την ενεργητικότητά τους οι παγετώνες διαχωρίζονται σε τρεις τύπους :

• Ενεργοί παγετώνες,
• Παθητικοί παγετώνες και
• Νεκροί παγετώνες

Oι ενεργοί παγετώνες συνήθως αποτελούνται από ένα “ποτάμι” πάγου που κινείται σε κοιλάδα σχήματος U ξεκινώντας από τη ζώνη τροφοδοσίας του παγετώνα. Εναλλακτικά, κάποιοι ενεργοί τύποι παγετώνων ταξινομούνται σαν αναγεννημένοι παγετώνες. Αυτοί οι τύποι σχηματίζονται από κατολισθήσεις χιονιού ή πάγου στις ψηλότερες περιοχές τροφοδοσίας. Η κίνηση αυτών των παγετώνων δε γίνεται μακριά από την περιοχή της κατολίσθησης, ενώ σχηματίζονται μορφές τελικών μοραινών που αποδεικνύουν την ενεργητικότητά τους.

Στις περιοχές όπου η προσφορά σε χιόνι είναι περιορισμένη π.χ. στις απάνεμες πλαγιές των βουνών, σχηματίζονται οι παθητικοί παγετώνες. Παθητικοί παγετώνες εμφανίζονται και σε περιοχές όπου υπάρχουν ομαλές κλίσεις αναγλύφου. Ο παγετώνας εξακολουθεί να τροφοδοτείται από τις περιοχές συσσώρευσης του χιονιού χωρίς να μπορεί, όμως, να χαρακτηριστεί ενεργός ή νεκρός.

Ο νεκρός παγετώνας δεν είναι απαραίτητα ακίνητος. Ένας παγετώνας είναι νεκρός όταν παύει να τροφοδοτείται από τη ζώνη τροφοδοσίας του. Η περαιτέρω κίνησή του καθορίζεται από την κλίση του υποβάθρου. Με βάση άλλες απόψεις ένας παγετώνας χαρακτηρίζεται νεκρός όταν έχει σταματήσει να κινείται. Ανεξάρτητα από τους παραπάνω ορισμούς ένας ενεργός παγετώνας γίνεται νεκρός όταν φτάσει στη μέγιστη απόσταση από τη ζώνη τροφοδοσίας του.

Μορφολογική Ταξινόμηση

Η μορφολογική ταξινόμηση των παγετωδών όγκων βασίζεται κυρίως στο μέγεθός τους και στα χαρακτηριστικά του περιβάλλοντός τους. Το υψόμετρο σε συνδυασμό με τη κατανομή του πάγου είναι ένας ακόμη σημαντικός παράγοντας για την ταξινόμηση. Έτσι έχουμε τους  παρακάτω τύπους παγετώνων:

·         Κρυμνώδης Παγετώνας (Niche, Wall-Sided Or Cliff glacier)

·                   Περιφερειακός Παγετώνας (Cirque Glacier)

·                   Παγετώνας Αλπικού Τύπου (Valley Glacier – Alpine Type)

·                   Παγετώνας Κοιλάδας – Τύπου Εκροής (Valley Glacier – Outlet Type)

·                   Εγκάρσιος Παγετώνας (Transection Glacier)

·                   Παγετώνας Προπόδων (Piedmont Glacier)

·                   Γλώσσες Παγετώνων (Floating Glacier Tongues And Ice – Shelves)

·                   Παγοκάλυμμα Υψηλών Ορέων (Mountain Ice Cap)

·                   Παγοκάλυμμα (Glacier Cap Or Ice Cap)

·                   Ηπειρωτικό παγοκάλυμμα (Continental Ice Sheet)

Οι παγετώνες μορφολογικά διαχωρίζονται, όμως, για χάρη συντομίας, σε δύο βασικές κατηγορίες : τους Αλπικούς παγετώνες και τους Ηπειρωτικούς παγετώνες.

Ως γνωστό για το σχηματισμό ενός παγετώνα απαιτούνται χαμηλές θερμοκρασίες και συνεχής χιονόπτωση. Οι συνθήκες αυτές συναντώνται είτε σε μεγάλα υψόμετρα είτε σε μεγάλα γεωγραφικά πλάτη. Στα βουνά οι παγετώνες σχηματίζονται σε όλα τα κλίματα αρκεί το υψόμετρο να είναι αρκετά υψηλό ώστε η μέση ετήσια θερμοκρασία να είναι κάτω από το μηδέν. Στα ψηλά βουνά οι παγετώνες κινούνται από τα μεσαία έως υψηλά υψόμετρα προς τα χαμηλότερα όπου οι θερμοκρασίες είναι υψηλότερες. Σ’ αυτές τις περιοχές ο πάγος εξαφανίζεται λόγω της τήξης του. Η κλασική μορφή αυτών των παγετώνων είναι στενή και επιμήκης επειδή κινούνται σε ποτάμιες κοιλάδες. Αυτοί οι παγετώνες χαρακτηρίζονται ως Αλπικού τύπου και διακρίνονται εύκολα.

Στις αρκτικές και πολικές περιοχές οι θερμοκρασίες που επικρατούν είναι αρκετά χαμηλές ώστε το χιόνι συγκεντρώνεται σε εκτεταμένες περιοχές και τελικά προκύπτουν μεγάλης έκτασης στρώματα παγετώνων. Η συγκέντρωση του πάγου ξεκινά από τα μεγάλα υψόμετρα, όπου η χιονόπτωση είναι μεγάλη. Σ’ αυτές τις περιοχές η συγκέντρωση του πάγου μπορεί να σχηματίσει ένα στρώμα πάχους πολλών χιλιομέτρων. Τότε ο πάγος αρχίζει να εξαπλώνεται στις γειτονικές περιοχές και τις καλύπτει. Ο τύπος αυτής της εκτεταμένης μάζας του πάγου ονομάζεται Ηπειρωτικού τύπου παγετώνας.

Ο παγετώνας συνήθως μεταφέρει άφθονα θραύσματα πετρωμάτων μεγέθους από κροκάλες έως κονιορτοποιημένα πετρώματα. Στους ηπειρωτικούς παγετώνες τα θραύσματα προέρχονται από το διαβρωμένο υπόβαθρο, ενώ στους αλπικούς μπορεί να προέρχονται και από τα τοιχώματα της κοιλάδας όπου κινούνται.

Κατά την κίνηση του ο πάγος διαβρώνει το υπόβαθρο. Η διάβρωση μπορεί να είναι είτε λείανση του υποβάθρου λόγω της τριβής που αναπτύσσεται είτε η απόσπαση τεμαχίων πετρωμάτων που έχουν ήδη χαλαρώσει από τη δράση των πολύ χαμηλών θερμοκρασιών και την πήξη του νερού. Τα υλικά αυτά αποτίθενται στο τέλος του παγετώνα σχηματίζοντας χαρακτηριστικές παγετώδεις μορφές.