10. ΠΑΓΕΤΩΔΗΣ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ

10.4. Αλπικοί παγετώνες

Το σχήμα 10.1 απεικονίζει τα χαρακτηριστικά ενός αλπικού παγετώνα. Ο παγετώνας κατέχει μια κεκλιμένη κοιλάδα με απότομα τοιχώματα σχήματος U. Η ζώνη τροφοδοσίας του παγετώνα βρίσκεται στο ανώτερο τμήμα του και καταλαμβάνει μια αμφιθεατρική λεκάνη. Σε αυτή γίνεται η συγκέντρωση του χιονιού, το οποίο συμπιέζεται και παγοποιείται.

Η ροή του παγετώνα κάτω από το συσσωρευμένο χιόνι οδηγεί τον πάγο έξω από τη ζώνη τροφοδοσίας του, στη ζώνη κίνησης του παγετώνα. Όταν ο πάγος βρεθεί στη ζώνη κίνησης επιταχύνει εξαιτίας της μεταβολής της κλίσης του υπόβαθρου, με αποτέλεσμα το σχηματισμό βαθιών ρωγμών στον πάγο. Κατά την κίνηση προκαλείται καταστροφή των πετρωμάτων της βάσης και των πλευρών του παγετώνα. Τα θραύσματα παρασυρόμενα αποτελούν εργαλεία λείανσης του υποβάθρου.

Σχήμα 10.1.: Παγετώνας αλπικού τύπου.

Η τελευταία ζώνη του παγετώνα είναι η ζώνη απόθεσης των υλικών του. Σε αυτήν ο παλιός πάγος εκτίθεται στην επιφάνεια του παγετώνα και η επιφάνειά του γίνεται τραχιά με πολλές ρωγμές. Ακόμη στη ζώνη αυτή αποτίθενται τα άφθονα θραύσματα των πετρωμάτων που μεταφέρονται με τον παγετώνα. Όσο ο κατερχόμενος πάγος λιώνει τόσο αυξάνεται και η απόθεση των διαβρωμένων υλικών του. Ο παγετώνας αντιπροσωπεύει μια δυναμική ισορροπία μεταξύ της ζώνης τροφοδοσίας και της ζώνης απόθεσης. Οποιαδήποτε μεταβολή στη μέση ταχύτητα συσσώρευσης χιονιού ή απόθεσης υλικών διαταράσσει την ισορροπία του συστήματος με αποτέλεσμα την επέκταση ή συρρίκνωση του παγετώνα.

Σχηματισμοί που συνδέονται με Αλπικούς Παγετώνες

Ράχες οι σωροί από θραύσματα πετρωμάτων που απέμειναν εξαιτίας της δράσης ενός παγετώνα και καθορίζουν την προηγούμενη θέση του, ονομάζονται μοραίνες. Αυτές διακρίνονται στις πλευρικές που είναι ένας σωρός από θραύσματα που τοποθετούνται στα πλευρικά όρια του παγετώνα. Στις κεντρικές μοραίνες που σχηματίζονται στο κέντρο του παγετώνα εξαιτίας της συμβολής δύο παγετώνων. Στις βασικές μοραίνες που τοποθετούνται στη βάση του παγετώνα και στις τελικές μοραίνες που είναι καμπύλα αναχώματα κατά πλάτος της παγετώδους κοιλάδας και σχηματίζονται στο τέλος του παγετώνα.

Σχήμα 10.2.:  Στάδια δημιουργίας αναγλύφου από την δράση των παγετώνων Αλπικού τύπου
(α) αρχικό στάδιο πριν από τη δράση του παγετώνα
(β) στάδιο δράσης του παγετώνα
(γ) τελικό στάδιο, με τη μορφολογία της περιοχής μετά την απομάκρυνση του παγετώνα.

Η δράση του παγετώνα οδηγεί σε μια συνεχή εκβάθυνση και διαπλάτυνση της κοίτης στην οποία κινείται, οπότε μετά την τήξη του απομένει η παγετώδης κοιλάδα που χαρακτηρίζεται από μεγάλο βάθος και απότομα τοιχώματα. Το τυπικό της σχήμα σε εγκάρσια τομή είναι U. Οι κλάδοι του παγετώνα επίσης σχηματίζουν φαράγγια σχήματος U, έχουν όμως μικρότερο μέγεθος και είναι λιγότερο διαβρωμένα κατά βάθος. Εξαιτίας του μεγαλύτερου υψομέτρου αυτών των κοιλάδων από το υψόμετρο της κεντρικής κοιλάδας, φαίνονται σαν να κρέμονται από αυτήν και ονομάζονται κρεμαστές κοιλάδες (hanging valleys) (Σχήμα 10.2.). Μετά την τήξη του παγετώνα, οι κρεμαστές κοιλάδες συνήθως διαρρέονται από ποτάμια που καταλήγουν μέσα από γραφικούς καταρράκτες στον κύριο κλάδο του παγετώνα. Στα μεγάλα υψόμετρα το υπόβαθρο των μικρότερων φαραγγιών είναι ανώμαλα διαβρωμένο με αποτέλεσμα να σχηματίζονται λεκάνες και αναβαθμίδες. Οι λεκάνες σχηματίζουν μικρές λίμνες γνωστές ως ορεινές λίμνες ή δρακολίμνες (Σχήμα 7.12.). Επίσης, μερικές φορές σχηματίζονται επιμήκεις λίμνες κατά μήκος της κύριας κοιλάδας. Τέλος, η πλήρωση των παγετωδών κοιλάδων από τη θάλασσα οδηγεί στο σχηματισμό των φιόρδ.

Με τον όρο αμφιθεατρικές λεκάνες εννοούμε κοιλώματα με απότομα τοιχώματα και αμφιθεατρικό σχήμα, που ευνοούν τη συγκέντρωση χιονιού σε αρκετό πάχος και τη μετακίνησή του στη συνέχεια προς το στόμιο του κοιλώματος.

Προϋπόθεση για το σχηματισμό τους είναι η ύπαρξη κοιλοτήτων στο επιφανειακό ανάγλυφο. Η κύρια διαμόρφωση των αμφιθεατρικών λεκανών οφείλεται σε δύο μηχανισμούς :

·                   Στη μηχανική αποσάθρωση που διαμορφώνει τα τοιχώματα των αμφιθεατρικών λεκανών,

·                   Στη λειαντική και εκβαθυντική δράση των κινούμενων μαζών του πάγου ή των αιωνίων χιονιών.

Οι σχηματισμοί roches moutonnees είναι απο-στρογγυλωμένες προεξοχές του υποβάθρου. Το μέτωπο του παγετώνα όταν συναντήσει εμπόδιο αποκτά πλαστικές ιδιότητες λόγω των πολλών ρωγμών που σχηματίζει και το παρακάμπτει. Στα ακάλυπτα από πάγο τμήματα του εμποδίου δρουν έντονα κρυογενετικά φαινόμενα.