11. Η ΔΟΜΗ ΤΩΝ ΠΕΤΡΩΜΑΤΩΝ ΩΣ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ

11.3. Ανάγλυφο σε κεκλιμένες – διαταραγμένες δομές

Οι ιζηματογενείς αποθέσεις στο στάδιο σχηματισμού τους είναι οριζόντιες ή πολύ ελαφρά κεκλιμένες. Στη συνέχεια όμως κατά τις διάφορες φάσεις εξέλιξης του στερεού φλοιού μπορούν να υποστούν στρέβλωση εξαιτίας των δυνάμεων που τους ασκούνται. Έτσι σε μερικές περιπτώσεις δημιουργούνται ιζηματογενείς δόμοι ή λεκάνες από δυνάμεις που προκαλούν την προς τα πάνω ή προς τα κάτω κάμψη των στρωμάτων ή χαρακτηριστικές συγκλινικές και αντικλινικές δομές από την πλευρική συμπίεσή τους εξαιτίας της πτυχογόνου τεκτονικής.

Ιζηματογενείς δόμοι

Οι χαρακτηριστικές επιφανειακές μορφές με κυκλικό ή ωοειδές σχήμα, στις οποίες τα οριζόντια στρώματα έχουν καμφθεί προς τα πάνω, δημιουργώντας επιφανειακούς θόλους ονομάζονται ιζηματογενείς δόμοι.

Οι ιζηματογενείς δόμοι εμφανίζονται σε διάφορες, τεκτονικά ανενεργές, περιοχές στο εσωτερικό των ηπείρων. Οι μαγματικές διεισδύσεις σε μεγάλα βάθη είναι υπεύθυνες για τις δυνάμεις που προκαλούν την επιφανειακή θόλωση των ιζημάτων των δόμων. Σε ορισμένες περιπτώσεις η στρέβλωση των επιφανειακών στρωμάτων οφείλεται και σε βαθιές τεκτονικές δομές.

Η διάβρωση των Δόμων είναι αρκετά γρήγορη. Αρχικά απομακρύνονται τα κορυφαία στρώματα του θόλου και εμφανίζονται τα υποκείμενα ιζηματογενή στρώματα (Σχήμα 11.4.). Οι έντονα διαβρωμένες στρώσεις ενός δόμου δημιουργούν πριονωτές ράχες με απότομες ακμές (hogbacks). Όταν απομακρυνθεί όλο το πακέτο των ιζηματογενών πετρωμάτων τότε εμφανίζεται ο υποκείμενος πλουτωνίτης, στον οποίο αναπτύσσεται, με τη δράση της απογύμνωσης, ένα απότομο ορεινό ανάγλυφο (Σχήμα 11.4.).

Σχήμα 11.4.: Διάβρωση των ιζηματογενών στρωμάτων ενός ηφαιστειακού δόμου.
Α) Τα στρώματα είναι μερικώς διαβρωμένα.
Β) Η διάβρωση έχει απομακρύνει τα ιζήματα αποκαλύπτοντας τον εσωτερικό πλουτωνιτικό πυρήνα του δόμου.

Το υδρογραφικό δίκτυο που αναπτύσσεται σε ηφαιστειογενείς δόμους είναι δακτυλιοειδούς μορφής (Σχήμα 7.6.). Οι μικρού μήκους σχεδόν ακτινωτοί κλάδοι του, συμβάλουν στους κύριους ομόκεντρους κυκλικούς κλάδους του υδρογραφικού δικτύου.

Κατά το στάδιο της ωριμότητας στην κεντρική περιοχή του δόμου εμφανίζονται προεξοχές απότομων βράχων και η μορφή του υδρογραφικού δικτύου έχει εξελιχθεί σε κλιμακωτή με χαρακτηριστική κυκλική ανάπτυξη.

Πτυχές

Τα μαλακά ιζηματογενή στρώματα που αποτέθηκαν στους πυθμένες των θαλασσών, εξαιτίας ισχυρών πλευρικών αποθέσεων κυρίως πιέσεων κατά τις ορογενέσεις, πτυχώνονται και δημιουργούν ζώνες εναλλασσόμενων μορφών ραχών και αυλάκων.

Οι ράχες ονομάζονται Αντίκλινα και οι αύλακες Σύγκλινα.

Σχήμα 11.5.: Διεργασίες διάβρωσης σε πτυχωσιγενείς δομές.
Α) Το ανάγλυφο διαμορφώνεται πάνω σε ένα ανθεκτικό στρώμα.
Β) Η συνεχιζόμενη διάβρωση έχει απομακρύνει μέρος του επιφανειακού ανθεκτικού στρώματος εμφανίζοντας ένα νέο βαθύτερο.

Στο αρχικό στάδιο της δημιουργίας της νέας ξηράς τα αντίκλινα αποτελούν τις οροσειρές και ονομάζονται Αντίκλινα όρη, ενώ τα σύγκλινα αποτελούν τις κοιλάδες και ονομάζονται Συγκλινικές κοιλάδες (Σχήμα 11.5.). Με την εξέλιξη του κύκλου της απογύμνωσης η διάβρωση καταστρέφει τα συγκλινικά όρη και δημιουργεί νέες κοιλάδες στις κορυφές τους που ονομάζονται Αντικλινικές κοιλάδες.

Παράλληλα οι συγκλινικές κοιλάδες που γεμίζουν από υλικά εξαιτίας της γρήγορης διάβρωσης και ταπείνωσης της επιφάνειας του εδάφους των αντικλινικών κοιλάδων, παραμένουν ως υψηλότερες ράχες και ονομάζονται Συγκλινικά όρη. Το υδρογραφικό δίκτυο, το οποίο αρχικά εμφανίζεται με τη μορφή παράλληλων κλάδων, τελικά παίρνει την κλιμακωτή μορφή.

Μετά το τέλος του πρώτου αυτού κύκλου, ο οποίος είναι πρωτογενής, αρχίζει ένας δεύτερος κύκλος αντιστροφής των τοπογραφικών χαρακτήρων. Νέες ράχες, σχηματιζόμενες στο εσωτερικό των αντικλινικών κοιλάδων ονομάζονται Αντικλινικές ράχες δεύτερης γενιάς, ενώ οι νέες κοιλάδες, που σχηματίζονται στο εσωτερικό των συγκλινικών ορέων ονομάζονται Συγκλινικές κοιλάδες δεύτερης γενιάς.

Σε περίπτωση κατά την οποία οι ράχες ή οι κοιλάδες σχηματίζουν μία απότομη και μία ομαλή πλευρά, τότε ονομάζονται αντίστοιχα Ομοκλινικές ράχες ή Ομοκλινικές κοιλάδες.

Τα είδη των πτυχώσεων είναι πολλά με αποτέλεσμα οι μορφές του αναγλύφου της επιφάνειας της γης, κατά την διάρκεια του κύκλου της απογύμνωσης, να ποικίλουν. Το τέλος όμως του κύκλου της απογύμνωσης οδηγεί πάντοτε στην καταστροφή όλων των μορφολογικών σχηματισμών και τη δημιουργία του πανεπιπέδου.