12. ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ

12.3. Η επίδραση της τεκτονικής στις λεκάνες απορροής

Σε αντιδιαστολή με μια μεμονωμένη ρηξιγενή επιφάνεια, που μπορεί να τροποποιηθεί έντονα σε μικρά χρονικά διαστήματα, οι λεκάνες απορροής έχουν ιδιαίτερη σταθερότητα ως γεωμορφολογικές ενότητες. Οι λεκάνες απορροής θα λέγαμε ότι παρέχουν μια συνέχεια στη μακροπρόθεσμη εξέλιξη του μορφολογικού αναγλύφου.

Σχήμα 12.10.: Σχηματική τομή κανονικών ρηγμάτων σε μια επεκτατική – εφελκυστική δομή του επιφανειακού αναγλύφου.

Η γεωμετρία των λεκανών αναπτύσσεται ανάλογα με την τεκτονική ανύψωση και βύθιση του ευρύτερου αναγλύφου, τη χωρική κατανομή των ρηγμάτων, τη σχετική αντίσταση στη διάβρωση των διαφορετικών τύπων πετρωμάτων, και τις κλιματολογικά επηρεασμένες υδρολογικές παραμέτρους.

Επειδή πολλά κανονικά ρήγματα οριοθετούν το ένα τμήμα της τεκτονικής τάφρου, δημιουργείται μια ασύμμετρη άνοδος του υποβάθρου στο κάτω τέμαχος του ρήγματος (Σχήμα 12.10.). Η οφειλόμενη στην επέκταση (λόγω εφελκυσμού) προς τα πίσω στρέψη του υποβάθρου (κάτω τέμαχος) δημιουργεί ομαλά κεκλιμένες λεκάνες στην οπίσθια πλευρά του κάτω τεμάχους (back-tilted block) (Σχήμα 12.11.). Προς την πλευρά του ρήγματος η μεγάλη μορφολογική κλίση δημιουργεί μικρές υδρολογικές λεκάνες με παράλληλους κλάδους αποστράγγισης. Κατά συνέπεια ένα κριτήριο για να διακρίνουμε τη σχετική δραστηριότητα μιας ζώνης κανονικών ρηγμάτων είναι να εξεταστεί το μέγεθος και η κλίση των λεκανών απορροής στις αντιθετικές του ρήγματος επιφάνειες (Leeder & Jackson, 1993).

Σε μερικές ρηξηγενώς οριοθετημένες τεκτονικές τάφρους, υπάρχει ένα κύριο ρήγμα σκιαγραφώντας το ένα όριο της τάφρου και ένα άλλο ή περισσότερα αντιθετικά ρήγματα που κόβουν το άνω τέμαχος του ρήγματος (hangingwall) και που καθορίζουν το απέναντι όριο. Σε αυτή η περίσταση, το σχετικό μέγεθος και η κλίση των αντιθετικών λεκανών απορροής που αναπτύσσονται στην οπίσθια πλευρά του κάτω τεμάχους προσδιορίζουν το πιο ενεργό ρήγμα. Ομοίως, εάν υπάρχει ένας ποταμός που ρέει στη μέση της λεκάνης, αυτός θα τείνει να μετατοπιστεί από το κέντρο της λεκάνης προς το πιο ενεργό ρήγμα, όπου η βύθιση είναι μεγαλύτερη.

Οι ζώνες ρηγμάτων ή τα κλιμακωτά ρήγματα κατά μήκος των οποίων η μετατόπιση μεταφέρεται από το ένα κύριο σκέλος σε άλλο, συχνά συνδέονται με τις λεκάνες απορροής. Εάν δεχθούμε ότι, η διεύρυνση του άλματος ενός ρήγματος δημιουργήσει επιμήκυνσή του τότε καθώς τα ρήγματα διευρύνονται είναι δυνατό να μεταβάλουν το επιφανειακό ανάγλυφο. Καθώς τα ρήγματα αυξάνονται και οι κλίσεις τους επικαλύπτονται, ένα ρήγμα μπορεί να υπερισχύσει πάνω σε άλλο και να αναπροσαρμόσει την κλίση μιας επιφάνειας. Στοιχεία ότι ένα ρήγμα μετατοπίζεται εις βάρος άλλου ρήγματος μπορεί να εξαχθούν από το συνδυασμό:

      I.            Της μείωσης του τοπογραφικού αναγλύφου (topografic relief) κατά μήκος της βάσης του κάτω τμήματος του διαδιδόμενου ρήγματος.

   II.            Των αλλαγών του μεγέθους των αλλουβιακών ριπιδίων και τέλος

III.            Των αλλαγών του  μεγέθους των λεκανών απορροής και του προσανατολισμού του πρόσφατα διαμορφωμένου υποβάθρου.

Σχήμα 12.11.: Ασύμμετρες υδρολογικές λεκάνες που δημιουργήθηκαν από τη δράση κανονικών ρηγμάτων στην Βόρεια Εύβοια. Τα κανονικά ρήγματα Α & Β δημιούργησαν μικρής έκτασης και μεγάλης κλίσης κοιλάδες στην μπροστινή πλευρά του κάτω τεμάχους (footwall) των ρηγμάτων. Αντίθετα καλά ανεπτυγμένα δύκτια (Χ, Υ, Ζ ποταμοί) αναπτύχθηκαν στο οπίσθιο τμήμα του κάτω τεμάχους.