Πλεοχροϊσμός
pleochroism

• Πλεοχροϊσμός είναι η αλλαγή του χρώματος ή της έντασης του χρώματος ενός ορυκτού με τη στροφή της τράπεζας του μικροσκοπίου.

• Παρατηρείται μόνο με πολωτή (Nicols //).

• Ο πλεοχροϊσμός μπορεί να είναι έντονος (πχ. βιοτίτης, κεροστίλβη) έως ασθενής (πχ. πυρόξενοι, επίδοτο).

• Οφείλεται στο ότι το ευθύγραμμα πολωμένο φως του μικροσκοπίου διερχόμενο μέσα από έναν ανισότροπο ορυκτό υφίσταται διαφορετική απορρόφηση σε διάφορες κατευθύνσεις με αποτέλεσμα την εμφάνιση διαφορετικού χρώματος.

• Ο πλεοχροϊσμός εμφανίζεται σε μερικά από τα έγχρωμα ανισότροπα ορυκτά. Δεν εμφανίζεται στα άχρωμα καθώς και στα ισότροπα ορυκτά. Έτσι:

  • Οι ισότροποι κρύσταλλοι (κυβικό) δεν εμφανίζουν πλεοχροϊσμό (έχουν έναν δείκτη διάθλασης).

  • Οι μονάξονες κρύσταλλοι (τριγωνικό, τετραγωνικό εξαγωνικό) εμφανίζουν πλεοχροϊσμό ανάμεσα σε δύο χρώματα (που αντιστοιχούν στους δείκτες διάθλασης n_e και n_o).

  • Οι διάξονες κρύσταλλοι (ρομβικό, μονοκλινές, τρικλινές) εμφανίζουν πλεοχροϊσμό ανάμεσα σε τρία χρώματα (που αντιστοιχούν στους δείκτες διάθλασης n_α, n_β και n_γ).

• Σε ένα πλεοχροϊκό ορυκτό ο πλεοχροϊσμός δεν εμφανίζεται με την ίδια ένταση σε όλες τις τομές. Έτσι: 

  • Οι τομές παράλληλα στον οπτικό άξονα (μονάξονες) ή το επίπεδο οπτικών αξόνων (διάξονες) εμφανίζουν τη μέγιστη ένταση πλεοχροϊσμού.

  • Οι τομές κάθετα στον οπτικό άξονα δεν εμφανίζουν πλεοχροϊσμό.

  • Οι ενδιάμεσες τομές εμφανίζουν πλεοχροϊσμό με ενδιάμεση ένταση.

Αρχείο video (βιοτίτης)

Αρχείο video (κεροστίλβη)

Τομή βιοτίτη κάθετη στο σχισμό - Μέγιστη ένταση πλεοχροϊσμού

Σύμφωνα με τον οπτικό προσανατολισμό του βιοτίτη (βλέπε παραπάνω σχήμα) παράλληλα με τον σχισμό βρίσκεται ο n_γ (Ζ) ή ο n_β (Υ) που είναι πρακτικά ίσοι, ενώ κάθετα στον σχισμό βρίσκεται ο n_α (Χ) που είναι διαφορετικός.

Α. Όταν ο σχισμός είναι παράλληλος με το επίπεδο κράδανσης του πολωτή (Π), το πολωμένο φως διέρχεται ως n_γ, υφίσταται σημαντική απορρόφηση και ο βιοτίτης εμφανίζει σκούρο καστανό χρώμα.

Γ. Όταν η τομή στραφεί κατά 90^ο και ο σχισμός είναι κάθετος στο επίπεδο κράδανσης του πολωτή, το φως διέρχεται ως n_α, υφίσταται μικρότερη απορρόφηση και ο βιοτίτης εμφανίζει ανοικτό καστανό χρώμα.

Β. Στις ενδιάμεσες θέσεις το φως διέρχεται εν μέρει ως n_γ και εν μέρει ως n_α και ο βιοτίτης εμφανίζει καστανό χρώμα με ενδιάμεση απόχρωση.

Σημείωση: Με μία τέτοια τομή βιοτίτη μπορούμε να προσδιορίσουμε ή να ελέγξουμε τη διεύθυνση κράδανσης του πολωτή στο μικροσκόπιο. Στρέφουμε την τομή μέχρι να λάβει το σκουρότερο χρώμα. Στη θέση αυτή ο σχισμός μάς δείχνει τη διεύθυνση κράδανσης του πολωτή. Έτσι, αν π.χ. το σκουρότερο χρώμα το έχει ο βιοτίτης όταν είναι τοποθετημένος όπως στην περίπτωση (Α), τότε η διεύθυνση κράδανσης του πολωτή είναι Α-Δ και συμπίπτει με το οριζόντιο νήμα του σταυρονήματος. Αν αντιθέτως το σκουρότερο χρώμα το έχει ο βιοτίτης όταν είναι τοποθετημένος όπως στην περίπτωση (Γ), τότε η διεύθυνση κράδανσης του πολωτή είναι Β-Ν και συμπίπτει με το κατακόρυφο νήμα του σταυρονήματος.

Αρχείο video (βιοτίτης)

Το φύλλο βιοτίτη είναι πρακτικά κάθετο στους οπτικούς άξονες και, επειδή η γωνία 2V~0°, στην τομή προς όλες τις κατευθύνσεις βρίσκεται ο n_β (Υ).

Όποια θέση και να έχει η τομή, το πολωμένο φως διέρχεται ως n_β, υφίσταται σημαντική απορρόφηση ίδια με αυτή που υφίσταται ως n_γ (αφού n_β = n_γ) και ο βιοτίτης εμφανίζει σκούρο καστανό χρώμα σε όλες τις θέσεις. Επομένως δεν εμφανίζει πλεοχροϊσμό.

Αρχείο video (βιοτίτης)

Τα ισότροπα ορυκτά (π.χ. σπινέλλιος) έχουν ένα δείκτη διάθλασης (n) τον ίδιο προς όλες τις κατευθύνσεις. Όποια θέση ή προσανατολισμό και να έχει η τομή το πολωμένο φως διέρχεται ως n, υφίσταται την ίδια απορρόφηση  προς όλες τις κατευθύνσεις και ο σπινέλλιος εμφανίζει το ίδιο χρώμα. Επομένως δεν εμφανίζει πλεοχροϊσμό.