8. ΠΟΤΑΜΙΑ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ

8.4. Στάδια εξέλιξης ποτάμιας κοίτης - κοιλάδες

Ένας ποταμός που αναπτύσσεται μέσα στα όρια της υδρολογικής του λεκάνης αποστραγγίζοντάς την, έχει υποβληθεί σε μακρόχρονες διεργασίες μορφοποίησης και εξέλιξης της κοίτης του.

Η σωστή λειτουργία της κοίτης του ποταμού έχει να κάνει με την δυνατότητά της να παροχετεύει προς τα κατάντη όχι μόνο τα νερά της υδρολογικής λεκάνης αλλά και τις παραγόμενες φερτές ύλες που αποτελούν προϊόν διάβρωσης του αναγλύφου από το νερό. Η συνεχής απομάκρυνση υλικού διάβρωσης έχει ως αποτέλεσμα τη σταδιακή ταπείνωση του μορφολογικού αναγλύφου με την δημιουργία ομαλότερων κλίσεων. Έτσι με την πάροδο του χρόνου τόσο οι παραγόμενες φερτές ύλες όσο και οι παροχές ενός ποταμού μέσα στην ίδια υδρολογική λεκάνη μεταβάλλονται.

Η ικανότητα μιας ποτάμιας κοίτης να διατηρήσει μια ισορροπία μεταξύ της γενικότερης ταπείνωσης του αναγλύφου, των μεταφερόμενων φερτών υλών και των παροχών δημιουργεί κοίτες με την ενδεδειγμένη κλίση ισορροπίας. Η κατάσταση ισορροπίας που αποκτά η κοίτη με το χρόνο ονομάζεται προφίλ ισορροπίας της κοίτης του ποταμού.

Για να καταλάβουμε την δημιουργία διαδοχικών προφίλ ισορροπίας στα διάφορα στάδια εξέλιξης της κοίτης ενός ποταμού με το χρόνο, θα πρέπει να παρατηρήσουμε προσεκτικά τις διαδοχικές φάσης διευθέτησης της κοίτης όπως αυτές παρουσιάζονται στο σχήμα 8.4. Με τις χοντρές γραμμές (1-6) παρουσιάζονται τα προφίλ ισορροπίας της κοίτης για τις διάφορες φάσεις εξέλιξης.

Έτσι παρατηρώντας τη γραμμή 1 βλέπουμε ότι ένα ανώριμο, πρόσφατα αναδυμένο μορφολογικό ανάγλυφο που επηρεάζεται από την τεκτονική διαμορφώνει τις κλίσεις της κοίτης του ποταμού. Πρόσκαιρες λίμνες δημιουργούνται εξαιτίας της πλήρωσης επιφανειακών βυθισμάτων με νερό, καθώς και τοπικοί καταρράκτες που οφείλονται στην απότομη μεταβολή της κλίσης του αναγλύφου εξαιτίας της δράσης ρηγμάτων.

Σχήμα 8.4.: Στάδια εξέλιξης της κοίτης ενός ποταμού με το χρόνο.

Στη συνέχεια η ποτάμια δράση προσπαθεί να εξομαλύνει τη μορφολογία διαβρώνοντας το ανάγλυφο (γραμμή 2) για να επιτευχθεί ένα πρώτο προφίλ ισορροπίας (γραμμή 3). Η διαδοχική ταπείνωση του αναγλύφου προκαλεί σταδιακή μείωση της κλίσης της κοίτης ισορροπίας (γραμμές 3 έως 5) έως σχεδόν το μηδενισμό της κλίσης, αγγίζοντας οριακά την επιφάνεια του βασικού επίπεδου (γραμμή 6), όπως αυτή διαμορφώνεται από τη στάθμη της θάλασσας.

Όσο η μορφολογία αλλάζει τόσο η μεταφορική ικανότητα του ποταμού αλλάζει εξαιτίας της σταδιακής μείωσης της κλίσης της κοίτης του. Ταυτόχρονα το ποτάμιο φορτίο αυξάνει. Με την πάροδο του χρόνου επιτυγχάνεται το προφίλ ισορροπίας του ποταμού και η μεταφορική του ικανότητα ισούται με το προσφερόμενο από την υδρολογική λεκάνη ποτάμιο φορτίο. Η πρώτη ένδειξη ότι ο ποταμός απέκτησε ένα προφίλ ισορροπίας είναι η αρχή της δημιουργίας ενός πεδίου πλημμυρών (Σχήμα 8.5).

Στο σημείο αυτό εκτός από την κατά βάθος διάβρωση ξεκινά και η πλευρική διεύρυνση της κοιλάδας του ποταμού. Με το όρο ποτάμια κοιλάδα ονομάζουμε τις επιμήκεις εκβαθύνσεις της επιφάνειας της γης, στις βάσεις των οποίων ρέουν μόνιμα ή περιοδικά τα νερά των ποταμών που τις δημιούργησαν. Η πλευρική διεύρυνση της κοιλάδας επιτυγχάνεται με τον μαιανδρισμό του ποταμού στο πεδίο πλημμυρών του και την διάβρωση της βάσης των πλευρικών κλιτύων της κοιλάδας (Σχήμα 8.5).

Τελικό αποτέλεσμα της ποτάμιας δράσης σε υγρά κλίματα είναι η δημιουργία μιας ανοιχτής κοιλάδας η βάση της οποίας καλύπτεται από έδαφος και οι κλιτύες της από φυτά που εμποδίζουν την διάβρωση.

Σχήμα 8.5.: Στάδια εξέλιξης μιας ποτάμιας κοιλάδας.

Τα μορφολογικά χαρακτηριστικά μιας κοιλάδας είναι το βάθος, το εύρος και το μήκος. Ανάλογα με την ηλικία τους χωρίζονται σε νεαρές και ώριμες. Το χρονικό διάστημα που απαιτείται για να μπορέσει μια νεαρή κοιλάδα με μεταπέσει σε μορφολογία ώριμης κοιλάδας είναι αρκετά εκατομμύρια χρόνια.