| Τουρμαλίνης | tourmaline |
| Τύπος: | WX3Y6(BO3)3(Si6O18)(OH,F)4 |
| (W=Ca, Na, K), (X=Al, Fe, Li, Mg, Mn), (Y=Al, Cr, Fe, V) | |
| Σύστημα: | Τριγωνικό |
| Κατηγορία: | Κυκλοπυριτικά |
|
|
|
| Μεγάλος κρύσταλλος | |
| ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ | |
| Λάμψη: | Υαλώδης μέχρι ρητινώδης. |
| Χρώμα: | Το χρώμα ποικίλει ανάλογα με τη σύσταση. Τρεις είναι οι βασικές ποικιλίες του τουρμαλίνη: ο πιο συνηθισμένος είναι ο σορλίτης (σιδηρούχος τουρμαλίνης) που είναι μαύρος, ο δραβίτης (μαγνησιούχος τουρμαλίνης) που είναι καστανός και ο ελβαΐτης (λιθιούχος τουρμαλίνης) που είναι ανοικτόχρωμος με διάφορες αποχρώσεις όπως ρουβελλίτης (ρόδινος), βερντελίτης (πράσινος), ινδικόλιθος (κυανό). Αλλες ποικιλίες είναι ο ουβίτης (σκουρόχρωμος) και ο σπανίως άχρωμος ή λευκός αχροΐτης. Συχνά εμφανίζεται χρωματισμένος κατά ζώνες παράλληλες ή κάθετες στον άξονα c. |
| Γραμμή σκόνης: | Λευκή. |
| Σκληρότητα: | 7 - 7½ |
| Ειδικό βάρος: | 3,0 - 3,3 |
| Σχισμός: | (11-20) και (10-11) ατελής. Κογχώδης θραυσμός. |
| Διαφάνεια: | Διαφανής έως αδιαφανής. |
| Τηκτικότητα: | Ποικίλει με τη σύσταση. |
| Παρατηρήσεις: | Κρύσταλλοι μακροπρισματικοί με τριγωνική διατομή. Οι πρισματικές έδρες φέρουν συχνά κατακόρυφες ραβδώσεις. Βρίσκεται σε λεπτο- ή χονδροστηλοειδείς κρυστάλλους παράλληλους ή ακτινωτά διατεταγμένους και σε συμπαγή συσσωματώματα. Βρίσκεται σε πηγματίτες και υδροθερμικές φλέβες. Αλλοιώνεται σε βιοτίτη, μοσχοβίτη και χλωρίτη. Εμφανίζει ισχυρό πιεζοηλεκτρισμό και πυροηλεκτρισμό. Επίσης εντονότατο πλεοχροϊσμό γι' αυτό παλιότερα χρησιμοποιούνταν ως πολωτής. Σήμερα χρησιμοποιείται ως μετρητής πιέσεων αλλά πιο πολύ ως πολύτιμος λίθος. |
| Ποικιλίες: |
Σορλίτης: σιδηρούχος τουρμαλίνης, μαύρος, πολύ συνηθισμένος. Δραβίτης: μαγνησιούχος τουρμαλίνης, καστανός. Ελβαΐτης: λιθιούχος τουρμαλίνης, ανοικτόχρωμος με διάφορες αποχρώσεις. Ρουβελλίτης: ρόδινη ή κόκκινη ποικιλία του ελβαΐτη. Βερντελίτης: πράσινη ποικιλία του ελβαΐτη. Ινδικόλιθος: κυανή ποικιλία του ελβαΐτη. Ουβίτης: σκουρόχρωμος. Αχροΐτης: άχρωμος ή λευκός, σπάνιος. |
| Όνομα: |
Τουρμαλίνης: με τη λέξη turamali οι κάτοικοι της Σρι Λάνκα (Κεϋλάνη) ονόμαζαν όλους τους καστανούς και κόκκινους πολύτιμους λίθους. Όταν οι Ολλανδοί έμποροι μετέφεραν τα πρώτα πετράδια στην Ευρώπη έφεραν και το όνομα. Σορλίτης: από ένα παλιό γερμανικό μεταλλευτικό όρο schrul, shurl, schirl (16ος αιώνας) με τον οποίο ονόμαζαν τα μικρά μαύρα πρισματικά ορυκτά που απομάκρυναν κατά την επεξεργασία των μεταλλευμάτων χρυσού και κασσιτέρου. Ο Romé de l'Isle απέδωσε τελικά την ονομασία στον τουρμαλίνη. Δραβίτης: από την περιοχή Drave, Carinthia (Αυστρία) όπου βρέθηκε. Ελβαΐτης: από το νησί Elba, Τοσκάνη (Ιταλία) όπου βρέθηκε. Ρουβελλίτης: από τη λατινική λέξη rubeus = κόκκινο λόγω του κόκκινου χρώματός του. Βερντελίτης: από τη λατινική λέξη verde = πράσινο λόγω του πράσινου χρώματός του. Ινδικόλιθος: από τη λέξη ινδικόν, indigo = κυανή βαφή λόγω του κυανού χρώματός του. Ουβίτης: από την περιοχή Uva (Σρι Λάνκα) όπου βρέθηκε. Αχροΐτης: από το στερητικό α και τη λέξη χρώμα λόγω της έλλειψης χρώματος. |
| ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ | |
 |
Τουρμαλίνης. Photo: Greene Gallery Mineral Collection, University of Wisconsin, Milwaukee. |
 |
Ζωνώδης τουρμαλίνης. Photo: Understanding the Earth. |
 |
Ζωνώδης τουρμαλίνης. Μαδαγασκάρη. Photo: The National Gem Collection. |
 |
Πετράδια τουρμαλίνη. Photo: Θησαυροί της Γης, DeAgostini Hellas. |
 |
|
| Σορλίτης | NaFe3Al6(BO3)3(Si6O18)(OH)4 | schorl |
| (η σιδηρούχος - μαύρη - ποικιλία του τουρμαλίνη) | ||
 |
Σορλίτης πάνω σε άστριο. Erongo Mts., Tibussi, Ναμίμπια. Photo: Francesc Fabre, Fabre Minerals. |
 |
Σορλίτης πάνω σε χαλαζία. Erongo Mts., Tibussi, Ναμίμπια. Photo: Francesc Fabre, Fabre Minerals. |
 |
Κρύσταλλος σορλίτη. Kaatiala, Φινλανδία. Photo: Scandinavian Mineral Gallery, © 2001 Göran Axelsson. |
 |
Σορλίτης σε χαλαζία. Hemavan, Σουηδία. Photo: Scandinavian Mineral Gallery, © 2001 Göran Axelsson. |
 |
Σορλίτης. Mossbodarna, Σουηδία. Photo: Scandinavian Mineral Gallery, © 2001 Göran Axelsson. |
 |
Σορλίτης σε γρανουλίτη. Tirschenreuth, Fichtelgebirge, Γερμανία. Photo: Τριαντάφυλλος Σολδάτος. |
 |
Σορλίτης. Photo: Greene Gallery Mineral Collection, University of Wisconsin, Milwaukee. |
 |
Σορλίτης με αλβίτη και χαλαζία. Πακιστάν. Photo: Θησαυροί της Γης, DeAgostini Hellas. |
 |
Σορλίτης. Santa Flora, Βραζιλία. Photo: Θησαυροί της Γης, DeAgostini Hellas. |
 |
Σορλίτης. Como, Ιταλία. Photo: Θησαυροί της Γης, DeAgostini Hellas. |
 |
Κρύσταλλοι σορλίτη πάνω σε αλβίτη (4 cm). Shengus, Gilgit, Πακιστάν. Photo: Isaias Casanova, IC Minerals. |
 |
Σορλίτης. Η.Π.Α. |
|
|
|
| Δραβίτης | NaMg3Al6(BO3)3(Si6O18)(OH)4 | dravite |
| (η μαγνησιούχος - καστανή - ποικιλία του τουρμαλίνη) | ||
 |
Κρύσταλλοι δραβίτη σε χλωριτικό σχιστόλιθο. Altemark, Νορβηγία. Photo: Scandinavian Mineral Gallery, © 2001 Göran Axelsson. |
 |
Κρύσταλλοι δραβίτη. Store Akersvatnet, Νορβηγία. Photo: Scandinavian Mineral Gallery, © 2001 Göran Axelsson. |
|
|
|
| Ελβαΐτης | Na(Li,Al)3Al6(BO3)3(Si6O18)(OH)4 | elbaite |
| (η λιθιούχος - ποικιλόχρωμη - ποικιλία του τουρμαλίνη) | ||
 |
Τρίχρωμος (water-melon, καρπουζόχρωμος) κρύσταλλος ελβαΐτη (3 cm). Ορυχείο Himalaya, San Diego Co., Η.Π.Α. Photo: Francesc Fabre, Fabre Minerals. |
 |
Ελβαΐτης (8,8 cm). Arqueana, Minas Gerais, Βραζιλία. Photo: Francesc Fabre, Fabre Minerals. |
 |
Ελβαΐτης. Paprok, Αφγανιστάν. Photo: Francesc Fabre, Fabre Minerals. |
 |
Ελβαΐτης. Paprok, Αφγανιστάν. Photo: Francesc Fabre, Fabre Minerals. |
 |
Ελβαΐτης. Sta. Maria do Suaçui, Minas Gerais, Βραζιλία. Photo: Francesc Fabre, Fabre Minerals. |
 |
Ελβαΐτης. Coronel Murtra, Minas Gerais, Βραζιλία. Photo: Francesc Fabre, Fabre Minerals. |
 |
Ελβαΐτης. Ορυχείο Pederneira, Minas Gerais, Βραζιλία. Photo: Francesc Fabre, Fabre Minerals. |
 |
Ελβαΐτης. Ορυχείο Cruzeiro, Minas Gerais, Βραζιλία. Photo: Francesc Fabre, Fabre Minerals. |
 |
Ελβαΐτης. Taquaral, Minas Gerais, Βραζιλία. Photo: Francesc Fabre, Fabre Minerals. |
 |
Ελβαΐτης. Taquaral, Minas Gerais, Βραζιλία. Photo: Francesc Fabre, Fabre Minerals. |
 |
Ελβαΐτης (5 cm). Laghman, Nuristan, Αφγανιστάν. Photo: Isaias Casanova, IC Minerals. |
 |
Ελβαΐτης. Mesa Grande, California, Η.Π.Α. Photo: Tony Kampf, Photo Atlas of Minerals. |
 |
Ελβαΐτης. Haddam Neck, Connecticut, Η.Π.Α. Photo: Lou Perloff, Photo Atlas of Minerals. |
 |
Ελβαΐτης. Varuträsk, Σουηδία. Photo: Scandinavian Mineral Gallery, © 2001 Göran Axelsson. |
 |
Ελβαΐτης (water-melon, καρπουζόχρωμος). Νήσος Elba, Ιταλία. Photo: Θησαυροί της Γης, DeAgostini Hellas. |
 |
Ελβαΐτης. Βραζιλία. Photo: Θησαυροί της Γης, DeAgostini Hellas. |
 |
Ελβαΐτης (water-melon, καρπουζόχρωμος). |
 |
Ελβαΐτης. Βραζιλία. |
 |
Ελβαΐτης (water-melon, καρπουζόχρωμος). Βραζιλία. Photo: The National Gem Collection. |
 |
Πετράδια ελβαΐτη. Photo: The National Gem Collection. |
|
|
|
| Ρουβελλίτης | Na(Li,Al)3Al6(BO3)3(Si6O18)(OH)4 | rubellite |
| (η ρόδινη ή κόκκινη ποικιλία του ελβαΐτη) | ||
 |
Ρουβελλίτης (9,5 cm). Νήσος Elba, Ιταλία. Photo: Olaf Medenbach, The Magic of Minerals. |
 |
Ρουβελλίτης με αλβίτη και χαλαζία (19 cm). Ορυχείο Tourmaline King, Pala, San Diego County, California, Η.Π.Α. Photo: Olaf Medenbach, The Magic of Minerals. |
 |
Ρουβελλίτης (9,5 cm). Ορυχείο Cruzeiro, Minas Gerais, Βραζιλία. Photo: Francesc Fabre, Fabre Minerals. |
 |
Ρουβελλίτης. Λίμνη Βαϊκάλη, Ρωσία. Photo: Francesc Fabre, Fabre Minerals. |
 |
Ρουβελλίτης. Sta. Maria do Suaçui, Minas Gerais, Βραζιλία. Photo: Francesc Fabre, Fabre Minerals. |
 |
Ρουβελλίτης με χαλαζία. Mesa Grande, California, Η.Π.Α. Photo: Francesc Fabre, Fabre Minerals. |
 |
Ρουβελλίτης (5,5 cm). Ορυχείο Himalaya, Mesa Grande, California, Η.Π.Α. Photo: Isaias Casanova, IC Minerals. |
 |
Ρουβελλίτης. Haapaluoma, Φινλανδία. Photo: Scandinavian Mineral Gallery, © 2001 Göran Axelsson. |
 |
Ρουβελλίτης. Μαδαγασκάρη. Photo: Θησαυροί της Γης, DeAgostini Hellas. |
 |
Ρουβελλίτης. Νήσος Elba, Ιταλία. Photo: Θησαυροί της Γης, DeAgostini Hellas. |
 |
Ρουβελλίτης πάνω σε χαλαζία. Mesa Grande, California, Η.Π.Α. Photo: Θησαυροί της Γης, DeAgostini Hellas. |
 |
Ρουβελλίτης (κρύσταλλος και πετράδια). Μαδαγασκάρη. Photo: Θησαυροί της Γης, DeAgostini Hellas. |
|
|
|
| Βερντελίτης | Na(Li,Al)3Al6(BO3)3(Si6O18)(OH)4 | verdelite |
| (η πράσινη ποικιλία του ελβαΐτη) | ||
 |
Κρύσταλλος βερντελίτη (5 cm). Minas Gerais, Βραζιλία. Photo: Olaf Medenbach, The Magic of Minerals. |
 |
Βερντελίτης . Baltistan, Northern Areas, Πακιστάν. Photo: Lou Perloff, Photo Atlas of Minerals. |
 |
Βερντελίτης με ασβεστίτη. Minas Gerais, Βραζιλία. Photo: Hershel Friedman, The Mineral and Gemstone Kingdom. |
 |
Βερντελίτης με χαλαζία και αλβίτη. Πακιστάν. |
 |
Βερντελίτης. Varuträsk, Σουηδία. Photo: Scandinavian Mineral Gallery, © 2001 Göran Axelsson. |
 |
Βερντελίτης με χαλαζία και τοπάζιο. Viitaniemi, Φινλανδία. Photo: Scandinavian Mineral Gallery, © 2001 Göran Axelsson. |
|
|
|
| Ινδικόλιθος | Na(Li,Al)3Al6(BO3)3(Si6O18)(OH)4 | indicolite |
| (η κυανή ποικιλία του ελβαΐτη) | ||
 |
Ινδικόλιθος. Βραζιλία. |
 |
Ινδικόλιθος. Varuträsk, Σουηδία. Photo: Scandinavian Mineral Gallery, © 2001 Göran Axelsson. |
 |
Ινδικόλιθος. Nooristan, Αφγανιστάν. Photo: Francesc Fabre, Fabre Minerals. |
 |
Ινδικόλιθος με χαλαζία. Minas Gerais, Βραζιλία. Photo: Θησαυροί της Γης, DeAgostini Hellas. |
 |
Ινδικόλιθος. Photo: Θησαυροί της Γης, DeAgostini Hellas. |
 |
Ινδικόλιθος. Photo: Θησαυροί της Γης, DeAgostini Hellas. |
 |
Πετράδια ινδικόλιθου. Photo: Θησαυροί της Γης, DeAgostini Hellas. |
|
|
|
| Ουβίτης | (Ca,Na)(Mg,Fe)3Al5Mg(BO3)3(Si6O18)(OH,F)4 | uvite |
 |
Ουβίτης. Peer Point, New York, Η.Π.Α.. Photo: Θησαυροί της Γης, DeAgostini Hellas. |
 |
Ουβίτης. Serra das Éguas, Bahia, Northeast Region, Βραζιλία. Photo: Rob Lavinsky, iRocks.com. |
 |
Ουβίτης. Franklin, Franklin Mining District, Sussex Co., New Jersey, Η.Π.Α.. Photo: Rob Lavinsky, iRocks.com. |
|
|
|
 |
|