ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Τμήμα Γεωλογίας - Τομέας Γεωλογίας

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΚΥΡΙΩΝ ΝΕΟΤΕΚΤΟΝΙΚΩΝ ΔΟΜΩΝ

Δομές Εφελκυστικής Νεοτεκτονικής

Επειδή όπως αναφέρθηκε προηγούμενα τα νεοτεκτονικά φαινόμενα παρουσιάζουν ιδιομορφίες και εμφανίζονται συνδεδεμένα άμεσα με τη γεωμορφολογία μιας περιοχής αλλά ακόμη και με την ιζηματολογία, γι' αυτό και στη συνέχεια θα περιγραφούν σαν συνολικά φαινόμενα ορισμένες τυπικές μορφές, πρώτα της εφελκυστικής νεοτεκτονικής, οι οποίες αποτελούν και την πλειοψηφία των παρατηρούμενων νεοτεκτονικών φαινομένων και κατόπιν ορισμένες μορφές της συμπιεστικής τεκτονικής.

Τα κανονικά ρήγματα που φαίνονται στα σχήματα 6, 7 και 8 είναι μικρής κλίμακας δομές, της τάξης εκατοστών μέχρι ορισμένων μέτρων, και αναπτύσσονται σε πρόσφατους σχηματισμούς ως συναποθετικά (συνιζηματογενή) ή και ως μεταποθετικά ρήγματα.

Χαρακτηριστική ομάδα μικρών συζυγών ρηγμάτων και διακλάσεων που συγκροτούν ένα σύστημα μιας μεμονωμένης τεκτονικής φάσης, φαίνεται στη φωτογραφία 4 και στο αντίστοιχο σχήμα 6. Χαρακτηριστική είναι επίσης η χιαστί μορφή του συστήματος των ρηγμάτων. Τα ρήγματα αυτά επηρεάζουν ανωπλειοκαινικές μάργες και λιγνίτες.

Τα κανονικά επίσης ρήγματα του σχήματος 7 επηρεάζουν πλειοτεταρτογενείς αποθέσεις και σχηματίζουν μια ρηξιγενή ζώνη.

Σχ. 7: Ομάδα κανονικών ρηγμάτων που επηρεάζουν θαλάσσιες πλειοκαινικές και τεταρτογενείς αποθέσεις της Καρπάθου. Ρ - Ιζήματα Πλειόκαινου. Τ = Ανωτεταρτογενείς (τυρρήνιες) αποθέσεις. D = Σύγχρονες αποθέσεις. Επάνω: η ευρύτερη περιοχή σε γεωλογική τομή. Κάτω: λεπτομέρεια. (Κατά Angelier I979c).

Και στις δύο αυτές περιπτώσεις πιστεύεται ότι τα ρήγματα λειτούργησαν μετά την απόθεση των ιζημάτων και συνεπώς αντιπροσωπεύουν την τεταρτογενή εφελκυστική τεκτονική των περιοχών στις οποίες αναφέρονται. Στη δεύτερη μάλιστα περίπτωση του σχήματος 7 τα ρήγματα φαίνεται ότι συνεχίζουν και στις πολύ πρόσφατες αποθέσεις (ανωπλειστοκαινικές) ή αναπτύσσουν ρωγμώσεις στη συνέχεια τους μέσα στις σύγχρονες αποθέσεις και μ' αυτό τον τρόπο τεκμηριώνεται και η ενεργός τους δράση.

Στο σχήμα 8 διακρίνονται ορισμένα πολύ μικρά κανονικά συναποθετικά ρήγματα σε Πόντια στρώματα, που πληρούν ένα τεκτονικό βύθισμα. Στο σκαρίφημα (Ι) το μικρό κανονικό ρήγμα εντοπίζεται μόνο στο στρώμα της αργίλου και αφήνει ανεπηρέαστη την υπερκείμενη μάργα άρα συνέβη πριν από την απόθεση της. Και επειδή άργιλος και μάργα βρίσκονται σε συμφωνία, δηλαδή η ιζηματογένεση ήταν συνεχής, συμπεραίνεται ότι πρόκειται για συνιζηματογενές ρήγμα που δημιουργήθηκε στη διάρκεια απόθεσης της αργίλου. Στη δεύτερη εικόνα (2) φαίνεται μια ομάδα δύο συστημάτων συναποθετικών συζυγών μικρορηγμάτων. που επηρεάζει το σύνολο σχεδόν των ιζηματογενών στρωμάτων, εκτός από τις επιφανειακές αλλουβιακές αποθέσεις. Χαρακτηριστική είναι και στην περίπτωση αυτή η χιαστί μορφή των δύο κύριων συζυγών μικρορηγμάτων τα οποία διασταυρώνονται. Στο δεξιό σχέδιο (3) φαίνεται ένα κανονικό ρήγμα που κόβει μειοπλειοκαινικά κροκαλοπαγή και άμμους και δημιουργεί μια μικρή τεκτονική αναβαθμίδα στην κορυφή του. η οποία καλύπτεται από ανωτεταρτογενή ιζήματα.

Σχ. 8: Νεοτεκτονικά κανονικά μικρορήγματα που επηρεάζουν πρόσφατους ιζηματογενείς σχηματισμούς (αργίλους, μάργες, άμμους, αλλουβιακές αποθέσεις) μιας μικρής νεογενούς λεκάνης κατά μήκος του μεγάλου ρήγματος της Ανατολίας στη Β. Τουρκία. (Κατά Hanckok & Barka 1981).

Στο σχήμα 9 απεικονίζεται μια απλή εφελκυστική τεκτονική δομή (κανονικά ρήγματα μεγαλύτερων διαστάσεων απ' ότι τα προηγούμενα)

Σχ. 9. Απλή εφελκυστική νεοτεκτονική δομή στην περιοχή της Ιεράπετρας Κρήτης. Το κανονικό ρήγμα επηρεάζει μόνο τους πλειοκαινικούς σχηματισμούς, ενώ αφήνει ανέπαφο το υπερκείμενο ανωπλειστοκαινικό στρώμα. (Κατά Mercier 1976).

Στην εικόνα 10 παριστάνεται η κατοπτρική επιφάνεια ενός κανονικού ρήγματος, πλειοτεταρτογενούς ηλικίας, όπου έχει αποτυπωθεί και η σχετική κίνηση των δύο τεμαχών. Είναι ιδιαίτερης σημασίας το γεγονός ότι τα μικρά αντιθετικά ρήγματα που παρατηρούνται στους κώνους κορημάτων πιστοποιούν την πολύ πρόσφατη, ίσως και ενεργό δράση του ρήγματος.

Όταν ένα ρήγμα δεν εμφανίζεται επιφανειακά σ' ορισμένα τμήματα της ρηξιγενούς ζώνης, τότε αναζητούνται ενδείξεις της συνέχειας του στις πρόσφατες - επιφανειακές αποθέσεις που συνήθως καλύπτουν τέτοιες θέσει: των ρηγμάτων. Τα μικρής κλίμακας τεκτονικά φαινόμενα, όπως μικρορήγματα στην ίδια διεύθυνση με το κύριο ρήγμα, βυθίσματα κτλ. που Εκδηλώνονται επιφανειακά κατά μήκος της νοητής γραμμής του ρήγματος τεκμηριώνουν τη συνέχεια του ρήγματος στους νεότερους σχηματισμούς και την πιθανή υπόγεια δράση του. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί εκείνο του σχήματος 11.

Επίσης λιθοστρωματογραφικοί συσχετισμοί μεταξύ διάφορων γεωτρήσεων ή μεταξύ δεδομένων γεωτρήσεων και επιφανειακών παρατηρήσεων επιτρέπουν ώστε να διαπιστωθούν, το είδος και η έκταση της δράσης ρηγμάτων. Παράδειγμα δείχνεται στο σχήμα 12, όπου τα νεογενή κροκαλοπαγή που παρατηρούνται επιφανειακά να επικάθονται πάνω στον τριαδικοϊουρασικό ασβεστόλιθο, διαπιστώνονται με γεωτρήσεις σε βάθος μεγαλύτερο των 100 μέτρων. Έτσι ανιχνεύεται η συνέχεια του ρήγματος, καθορίζεται το είδος του (κανονικό ρήγμα) και προσδιορίζεται το άλμα του.

Τέλος, μια τυπική εφελκυστική δομή που παρατηρείται συχνά σε χαλαρά ιζήματα κατά τη διάρκεια σεισμών είναι εκείνη του σχήματος 13. Στην τομή αυτή φαίνεται η δημιουργία ενός μικρούς βυθίσματος (graben) το οποίο συνδέεται άμεσα με ένα κανονικό ρήγμα. Στην περίπτωση αυτή το παρατηρούμενο κατακόρυφο άλμα του ρήγματος ΑΓ είναι πλασματικό και μεγαλύτερο από το πραγματικό ΑΒ. εξαιτίας της δημιουργίας του μικρού βυθίσματος βαρύτητας.

Σχ. 13. Τομή στην οποία φαίνεται η δημιουργία ενός βυθίσματος βαρύτητας, που συνδέεται με ένα κανονικό ρήγμα (σεισμικό). Η σχετική κίνηση των τεμαχών του ρήγματος δείχνεται με βέλη. (Κατά Bonilla 1970).

Επόμενη Σελίδα