ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Τμήμα Γεωλογίας - Τομέας Γεωλογίας

ΘΡΑΥΣΙΓΕΝΗΣ ΛΙΘΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Πολύπλοκες δομές της ρηξιγενούς τεκτονικής

Είναι γενικά γνωστός από την Τεκτονική Γεωλογία ο διαχωρισμός των ρηγμάτων σε κανονικά, ανάστροφα και οριζόντιας μετατόπισης ανάλογα με το είδος της σχετικής κίνησης των τεμαχών των ρηγμάτων. Στη φύση όμως οι παρατηρούμενοι τύποι ρηγμάτων σπάνια είναι τόσο απλοί, αντίθετα είναι ιδιαίτερα πολύπλοκοι. Πολλές φορές μάλιστα το ίδιο το ρήγμα στις διαδοχικές φάσεις δράσης του μπορεί να λειτούργησε άλλοτε σαν κανονικό, άλλοτε σαν ανάστροφο ή οριζόντιας μετατόπισης.

Στο κεφάλαιο αυτό δίνονται ορισμένα παραδείγματα πολυπλοκότερων δομών της ρηξιγενούς τεκτονικής.

Καταρχήν έχουμε τα ρήγματα περιστροφής, (rotational faults) στα οποία το ένα τέμαχος περιστρέφεται σε σχέση με το άλλο είτε κατά τη διεύθυνση της παράταξης του ρήγματος (άξονας περιστροφής κάθετος στη ρηξιγενή επιφάνεια) (Σχ. 82), είτε κατά τη φορά της κλίσης του (άξονας περιστροφής παράλληλος στην παράταξη) (Σχ. 83). Φανερό είναι σ' αυτές τις περιπτώσεις ότι το άλμα του ρήγματος δεν είναι σταθερό σ' όλο του το μήκος. ή παρουσιάζει ένα μέγιστο στο ένα του άκρο και μηδενίζεται στο άλλο (Σχ. 82 a), ή παρουσιάζεται με κανονική συνιστώσα στη μια πλευρά του και με ανάστροφη στην άλλη (Σχ. 82 b).

Σχ. 82. Ρήγματα περιστροφής ως προς άξονα κάθετο στη ρηξιγενή επιφάνεια. (Kατά Ragan 1968).
	Σχ. 83. Περιστροφή του τεμάχους ενός ρήγματος ως προς άξονα παράλληλο προς την παράταξη του.

Μια άλλη σημαντική γεωμετρική μορφή αναφέρεται σ' εκείνα τα ρήγματα που παρουσιάζουν ασυμμετρία, παίρνοντας συνήθως καμπύλο σχήμα με το βάθος. Τα ρήγματα αυτά είναι κανονικά ρήγματα η κλίση των οποίων μειώνεται σταδιακά με το βάθος σε σημαντικό βαθμό. Στο συμπέρασμα αυτό κατέληξαν πρόσφατες έρευνες κυρίως γεωφυσικές (σεισμικές διασκοπίσεις, κατανομή σεισμικών εστιών κ.ά.). Τα ρήγματα αυτά στη διεθνή βιβλιογραφία δίνονται με τον όρο listric faults. Στο βιβλίο αυτό δίνεται ο δόκιμος όρος «ρήγματα καμπυλότητας», επειδή η γενική γεωμετρική τους μορφή είναι συνήθως καμπύλη (Σχ. 84α).

Σήμερα πιστεύεται ότι η πλειοψηφία των κύριων (μεγάλων) ρηγμάτων της ανώτερης λιθόσφαιρας παρουσιάζει μεταβαλλόμενη κλίση με το βάθος, δηλαδή είναι ρήγματα καμπυλότητας.

Στο τρισδιάστατο σκαρίφημα του σχήματος 84α αποδίδεται ο ρόλος ενός ρήγματος καμπυλότητας στη διαμόρφωση μιας πολύπλοκης τεκτονικής δομής. Στην εικόνα αυτή κυριαρχεί το ρήγμα καμπυλότητας, τα αντιθετικά προς αυτό μικρότερα ρήγματα και φαίνονται οι δευτερεύουσες κινήσεις μικρότερων τεμαχών (αριστερόστροφα και δεξιόστροφα ρήγματα οριζόντιας μετατόπισης, ρήγματα περιστροφής).

Τέλος, μια ιδιαίτερη κατηγορία ρηγμάτων οριζόντιας μετατόπισης είναι τα ρήγματα συστροφικής μετατόπισης (wrench faults) Σχ. 84b). Είναι μεγάλης κλίμακας τεκτονικές δομές. Σε κάθε ένα από τα επιμήκη τεμάχη του κυρίου ρήγματος και σε ορισμένες θέσεις τα πετρώματα κομματιάζονται σε κλιμακωτή διάταξη και σε διεύθυνση περίπου κάθετη προς την παράταξη του κυρίου ρήγματος.